1 Nisan şakası nereden çıktı: Türkiye'de şaka anlayışı

1 Nisan şaka gününün ortaya çıkış hikâyesi Fransızlara göre, M.Ö. Roma İmparatoru Sezar’ın yaşadığı yıllara dayanmaktadır. Bu rivayet göre, Roma İmparatoru Sezer M.Ö. 46 yılında takvimin başlangıç ayı olarak Ocak ayının olduğunu ilan etmiştir. Buna rağmen 16. Yüzyıl ortalarına kadar Avrupa’da takvim başlangıcı yani yeni yıl olarak bahar aylarının başlangıç tarihi olarak da kabul edilen Mart ayının 25 kullanılmaya devam edilmiştir.

1 NİSAN'IN KÖKENİ

Sezar’dan 1610 yıl sonra, 1564’de Fransa Kralı IX. Charles’ın, takvimi değiştirerek yıl başlangıcını Ocak ayının birinci gününe alması ve o zamanın iletişim koşullarından dolayı bazı insanların bu gelişmeden haberi olmaması nedeni ve bu kararı protesto etmek amacı ile eski adetlerini sürdürmelerine neden olmuştur. Kralın kararını protesto eden halk, 1 Nisan’da partiler düzenlemeye, birbirlerine hediyeler vermeye devam etmişlerdir. Yeni takvimden haberdar olup onu kabul edip uygulayan diğerleri ise bunları ''1 Nisan aptalları’ olarak nitelendirip bu güne ''Bütün Aptalların Günü’ adını vermişlerdir. Bu günde diğerlerine sürpriz hediyeler vermişler, yapılmayacak partilere davet etmişler, gerçek olması mümkün olmayan haberler üreterek yaymışlardır. Yıllar sonra takvimin ayları yerine oturup Ocak ayının yılın ilk ayı olmasına alışılınca, Fransızlar 1 Nisan gününü kendi kültürlerinin bir parçası olarak görmeye başlamışlardır. Zaman içinde bu geleneği gittikçe süsleyerek, zenginleştirerek ve yaygınlaştırarak devam ettirdiler. Fransız kökenli bu geleneğin İngiltere’ye ulaşması yaklaşık iki yüzyıl sürmüştür. Oradan da Amerika’ya ve bütün dünyaya yayılmıştır.

FRANSIZLARIN "NİSAN BALIĞI" KAVRAMI

Nisan 1 tabiri bir de ''Nisan Balığı’ kavramı olarak da tabir edilmektedir. Fransa’da yılın bu döneminde balık avının yasak olmasından dolayı bazı şaka severlerin balık avcılarını kandırmak için ırmaklara ''Nisan Balığı’ diye bağırarak çiroz ringa balıkları atmaları sonucunda bu şaka kavramı ortaya çıkmıştır. Günümüzde bu gelenek yapılmasa da balık şeklinde çikolatalar yenerek, insanların arkasına kâğıttan balıklar iliştirilerek, dostlar işletilerek bu özel şaka geleneği hala yaşatılmaktadır.

1 NİSAN NEDİR?

1 Nisan için bilinen en eski 1 Nisan hikayesi, 1 Nisan şakalarınının çıkış tarihini şu şekilde anlatır. 15. yüzyılın sonlarında, Haçlı ordusu İspanya'daki Endülüs Müslümanlarının son kalesini (Gırnata) kuşatır. Uzun süren bir kuşatma olmasına rağmen, kış aylarının da etkisiyle, kale korunabilmektedir. Durumun zorluğunun bilincinde olan Haçlı ordusunun komutanı kaleyi düşürmek için değişik taktikler düşünmektedir. En sonunda aklına bir fikir gelir. 31 Mart gecesi kalenin önüne giderek bir elinde Kur an bir elinde İncil, kaledekilere seslenir; "Şu iki kitap üzerine yemin ederim ki, teslim olursanız bu akşam size bir şey yapmayacağım" der. Bunun üzerine gerekli görüşmeler sonrasında Müslümanlar canlarının kurtarılması karşılığında kaleyi teslim ederler. Ertesi gün sabah, yani 1 Nisan sabahı, Haçlı ordusu komutanı bütün Müslümanların öldürülmesi için emir verir. Bunun üzerine Müslümanlar , bizi öldürmeyeceğinize dair "yemin etmiştiniz, bize söz vermiştiniz" derler. Bu söz üzerine Haçlı ordusunun komutanı "Benim sözüm size dün akşam içindi, bugün için size bir sözüm yoktur" diye cevap verir ve Bütün Müslümanlar orada şehid edilirler. Hikaye'ye göre o gün bugündür. 1 Nisan Hristiyanlar arasında Hile Günü olarak kutlanmaktadır. Maalesef halkımız arasında da yaygınlaşmış, yüzlerce, binlerce Müslümanın katliam günü olan 1 Nisan şaka günü olarak kutlanmaktadır.

1 NİSAN "HİLE GÜNÜ" OLARAK DA ANILMAKTADIR

1 Nisan şakası nereden çıktı? 1 Nisan'da neden şaka yapılır? gibi araştırmalarda 1 Nisan’ın tarihi her ne kadar yaygın olarak Müslümanların şehit edildiği ''Hile Günü’ olarak anlatılmış olsa da, tarihi kaynaklarda böyle bir bilgiye rastlanılmamaktadır. Hikaye'de bahsedilen Endülüs’teki son kale olan Gırnata’nın düşüştüğü tarih, 2 Ocak 1492 gününe rastlamaktadır. Kaldı ki, İslam dahi normalde yalanı katı kurallarla yasakladığı halde savaş esnasında caiz görür. Bu kültüre sahip olan Müslümanların Haçlı ordusu komutanının bir sözüne inanıverip henüz korumakta oldukları kaleyi saf saf teslim etmiş olmaları hiç de gerçekçi bir açıklama gibi görünmüyor. Tam olarak ortaya çıkış hikayesi belli olmayan bu ''Şaka Günü’ ile ilgili yazılanları incelediğimizde 1 Nisan’da şaka yapmanın Fransa’da lSDD’lerin sonunda başlayan beş asırlık bir gelenek olduğunu görlmektedir. Gabriella Kalapes’un konu hakkındaki yazısında bahsettiği gibi 1 Nisan şakasıyla ilgili onlarca teori vardır ve sadece bazıları diğerlerine göre biraz daha yaygındır. Boston üniversitesi’nde tarih profesörlüğü yapan Joseph Boskin’in teorisi ise ülkeyi sarsacak kadar farklıydı.

NİSAN 1 ŞAKASI NASIL ORTAYA ÇIKMIŞTIR?

1 Nisan şakası nereden çıktı? 1 Nisan'da neden şaka yapılır? sorusuna verilen en ilgin yanıtlardan biri de kurmaca bir olaydır. Associated Press Ajansı sayesinde ABD’deki yüzlerce gazeteye servis edilen bu garip teori, aslında tamamen uydurma bir hikayeydi. Boskin’in Orta Çağ’la ilgili çalışmalar yaptığı için inandırıcı bir şekilde anlatabildiği bu kurmaca olay, Kugel (ki aslında ünlü bir Yahudi yemeğidir) adında bir soytarının kral oluş hikayesini işliyordu. Ne var ki, tarih profesörünün resmen bir ''eşek şakası’ yaptığının anlaşılması birkaç hafta sürmüş, medyaya da geyik yapmak için epeyce malzeme sunmuştu.

Öte yandan Kansas üniversitesi’nin hazırladığı Calerıdar of Diversity’de (Farklılıklar Takvimi) 1 Nisan Şakası hakkında en çok kabul gören aşağıdaki teorinin kullanılmış olduğunu görüyoruz:

1582 yılında Papa XIII. Gregory zamanında vaktiyle Roma İmparatoru Jül Sezar tarafından hazırlatılan Jülyen takviminden Papa’nın adından gelen Gregoryen takvimine geçilmesi üzerine öncesinde 25 Mart-l Nisan tarihlerinde kutlanan yeni yıl, 1 Ocak gününe alınmıştı. Bu yeni düzenlemeyi kabullenmeyenler veya buna alışamayanlar ise yeni yılı eski usul kutlamaya devam edince çevrelerine eğlence malzemesi oldular ve eski yılbaşı olan 1 Nisan günü boyunca çeşitli şakalara (sahte parti davetiyeleri, kemik hediyeler vs.) maruz kaldılar.

İşte Fransızlar tarafindan en bilinen isimleriyle ''Poisson d’Avril’ (Nisan Balığı), ''April Fools’s Day’ (Aptallar Günü) gibi isimlerle anılan bu neşeli günle ilgili çeşitli efsaneler ve tabii bir de muhtemel gerçek ortaya çıkmıştır.

DİĞER ÜLKELERE GÖRE 1 NİSAN ŞAKASININ TARİHÇESİ

Nisan 1 ya da Nisan Balığı, Hollanda, Belçika, Kanada, ABD, İsviçre, Japonya dahil dünyanın pek çok yerinde tanınmaktadır. Nisan 1 ile ilgili başka bir efsane de Pagan kültüründe 1 Nisan’da kutlanan Fous bayramıdır. Antik Roma’da Hilarya adıyla benzer bir bayram da kutlanmaktadır. Hindistan’da ise bu bayram 31 Mart’ta Holi adıyla kutlanmaktadır. İskoçya 1 Nisan’ı Gowk veya Cuckoo günü olarak kutlarken, İngiltere, April Fools’ Day yani Nisan Kaçıklar Günü olarak 1 Nisan’ı kutlamaktadır.

TÜRKİYE'DE 1 NİSAN
Bir sosyal anket platformu tarafından gerçekleştirilen araştırma, Türkiye’nin farklı türden şakalar ve bu şakalara dair tepkileri ile ilgili bakış açısını ortaya serdi.

Kullanıcılar tarafından sorulan ve Poltio.com'da toplam 10.250 kez yanıtlanan sorularını analiz edilince, Türk insanının farklı türden şakalara nasıl yaklaştığı ortaya çıktı. İşte o araştırma:

KORKUTAN ŞAKALARI SEVİYORUZ

''Ne tür şakalara daha çok gülersiniz?’ sorusunu cevaplayan 1.831 kişinin %14,1'i “Telefon şakaları'', %14,1'i “Korkutma şakaları'', %10,3'ü “İsim/lakap şakaları'', %8,1'i “Sulu şakalar'', %3,5'i “El şakaları'' cevabını verirken, yanıtlayanların %49,8'i diğer türden şakalara daha çok güldüklerini ifade etti. ''Birisi komik olmayan bir şaka yaptığında ne yaparsınız?’ sorusunu yanıtlayan 1.459 kişinin %37,5'i “Komik değildi' derim,'' cevabını verirken, %26,5'i “Yapmacık bir kahkaha atacaklarını'' ifade etti; %19,5'i “Yine de gülerim'' derken, %16,5'i ise şaka yapanla dalga geçeceklerini belirttiler.

SONRADAN PİŞMAN OLDUĞUMUZ ŞAKALAR YAPIYORUZ

''Yaptığınız espriye ya da şakaya sizden başkası gülmezse ne yaparsınız?’ sorusunu yanıtlayan 2,872 kişinin %36.4'ü “Kendi halime gülerim'', %32,9'u “Hiçbir şey olmamış gibi davranırım'', %19,6'sı ise “Bozulurum'' dedi; “Espriyi anlamamışlardır diye tekrar anlatırım'' diyenlerin oranı ise %11,1 oldu. ''Hiç sonradan pişman olduğunuz bir şaka yaptınız mı?’ sorusunu yanıtlayan 658 kişinin %69,9'u “Evet'', %30,1'i “Hayır'' yanıtını verdi. ''Size bir eşek şakası yapılsa yapan kişiye karşı tepkiniz ne olurdu?’ sorusu sorulduğunda cevap veren 688 kişinin %54,4'ü yapan kişiye küfredebileceklerini belirtirken, %24,3'ü o anki korkuyla fiziksel şiddete başvurabileceklerini ifade etti. Yanıtlayanların %8,1'i “O anki korkuyla oradan koşarak uzaklaşırım,'', %8'i “Hiçbir şey yapmam'', %5,2'si ise “Olumlu karşılarım cevabını verdi.

4 KİŞİDEN 3’Ü BİRBİRLERİNE TELEFON ŞAKASI YAPIYOR
''Size, hayatınızda hiç kamera şakası yapıldı mı?’ sorusunu yanıtlayan 1.734 kişinin %97,7'si hayatlarında hiç kamera şakasına maruz kalmadıklarını belirtirlerken %2,3'ü kendilerine daha önce kamera şakası yapıldığını ifade etti. ''Hiç birisine telefon şakası yaptınız mı?’ sorusuna cevap veren 1.007 kişinin %75,7'si “Evet'' cevabını verirken, %24,3'ü ise “Hayır'' dedi.