ARAŞTIRMA: Yolsuzluk illeti, bulaşıcı mı yoksa kalıtsal mı?

Psychologytoday.com'da Debbie Peterson imzalı makalede, yolsuzluğun bulaşıcı olduğu, yolsuzluk yapan kişinin bu hastalığı 4(illeti) çevresindeki iyi insanlara da enfekte ettiğini yazdı.
"Yolsuzluk illeti: Bulaşıcı mı yoksa kalıtsal mı?" başlığıyla makale yazan Peterson, yolsuzluk araştırmalarından çarpıcı sonuçlar verdi. Eğitimin düşük, eşitsizliğin yüksek olduğu yerlerde yolsuzluğun imparatorluk kurduğunu örnekler vererek anlattı. 

İşte ABC Gazetesi tarafından çevirisi yapılan o makale:

Psikologlar, yolsuzluğun etrafında bulunarak yolsuzluktan etkilenebileceğinizi keşfetti.

Temel Noktalar

• Araştırmacılar, 1870 yılında en fazla okullaşma yılına sahip olan ülkelerin 2010 yılında en düşük yolsuzluk seviyelerine sahip olduğunu bulmuşlardır.
• Yolsuz davranışları çevreleyen farklı kültürel normlara rağmen yolsuzluk bulaşıcıdır.
• Sadece yolsuzluğu görmek, kötü insanlar olarak düşünülmeyecek kişileri yolsuzluk uygulamalarına yönlendirebilir.

Liderlerin yaptıkları seçimlerin gelecek kuşaklara taşınacağı fikri yeni değildir. Eski Ahit babaları, işledikleri günahların oğullarını üçüncü ve dördüncü nesillere kadar etkileyeceği konusunda uyarır. 12. yüzyıl Iroquois Anayasası, liderlerin kararlarının etkilerini yedinci nesle kadar tartmalarını gerektiriyordu.

Yüzyılları kapsayan psikolojik değerlendirmeler yapmak zor olsa da, tarihsel seçimlerin arzu edilen sonuçlara ulaşıp ulaşmadığını göz önünde bulundurmak mümkündür. En mutlu ülkelerin tarihsel tercihlerini inceleyen Birleşmiş Milletler Mutluluk Raporu, insanların en mutlu olduğu ülkelerin eşitlik ve yüksek kaliteli kurumlar geçmişine sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Günümüzün en mutlu ülkeleri, 1800'lerin sonlarında ulusal bütünlüğü sağlamak amacıyla tüm vatandaşlar için ücretsiz ve yaygın eğitim uygulamasını hayata geçirmiştir.

Eğitim yolsuzluğu düşürüyor

Araştırmacılar Uslaner ve Rothstein bu eylemin etkilerini değerlendirdiklerinde, 1870 yılında ortalama okullaşma yılı en yüksek olan ülkelerin 2010 yılında en düşük yolsuzluk seviyelerine sahip olduğunu tespit etmişlerdir. BM Mutluluk Raporu, bağlılık ve düşük yolsuzluğun birlikte ortaya çıktığı sonucuna varmaktadır. Eğitimde eşitliğe nesiller boyu odaklanılması, bağlılık yaratma amacına ulaşmış, bu da düşük yolsuzluğu ve insanlar ile kurumlar arasındaki güveni sürekli kılmıştır. Bir yolsuzluk önleyici olarak yaygın ücretsiz eğitim zaman testinden geçmiştir.

Eşitsizlik yolsuzluğu yükseltiyor

Buna karşılık, Rothstein ve Uslaner eşitsizliğin yolsuzluğu sürekli kıldığını gözlemlemiştir. Eşitsizlik düşük güveni doğurur, böylece insanlar aşağı doğru bir sosyal bölünme sarmalına hapsolur ve "diğer" gruplar yararlandığı için vergi ödemeye ya da vatandaşların refahını artıran reformları desteklemeye isteksiz olurlar.

Bölünmüş bir toplum zamanla kaliteli temsili kurumlar ve kamu hizmetleri sunmakta başarısız olur. Yaygın eğitim sağlamayan ülkeler yolsuzluk döngülerine hapsolurken, eşit eğitim verenler refah döngülerini sürdürür. Dolayısıyla, eskiden beri süregelen bilgeliğin ve daha yeni çalışmaların işaret ettiği gibi, tek bir eylemin etkileri gerçekten de nesiller boyu devam edebilir.

Psikologlara göre yolsuzluğun yayılmasının bir başka yolu ise çok daha anlıktır. 2019 yılında Schram, Di Zheng ve Zhuravleva, "Bulaşıcı Yolsuzluk: Ülkeler Arası Karşılaştırmalar" başlıklı çalışmalarında, onlarca yıldır yapılan araştırmaların yolsuzluğun bulaşıcı olduğu olgusunu desteklediğini ortaya koymuşlardır. Test ya da kültür ne olursa olsun, bu olgu geçerlidir. Psikologlar, yolsuzluk davranışlarını çevreleyen farklı kültürel normlara rağmen, evrensel olarak yolsuzluğun bulaşıcı olduğu konusunda hemfikir. Başkalarının yolsuzluk yaptığını görmenin bile insanları daha fazla yolsuzluğa ittiğini ve bir kez başladıktan sonra durdurmanın zor olduğunu açıklıyorlar.

Psikologlar yolsuzluğun nasıl yayıldığına dair gözlemler sunuyor. Bir kişi, en iyi uygulamadan sapan çok küçük bir eylemde bulunduğunda başlar. Bir kurumda bu, bir kalem çalmak ya da üretim hattında bir güvenlik kestirmesi yapmak kadar basit olabilir. Eğer bu eylem eleştirilmezse, izin verilebilir olanın standardı haline gelir. Her şey gözlemcilerin zihninde neler olup bittiğiyle ilgilidir. Kuruluştaki pek çok kişi bir şeylerin yanlış olduğunu düşünse de, kuruluştaki konumları hakkında güvensizse veya hiyerarşide daha alt bir konumdaysa bunu söylemeyebilir.

Diğerleri ses çıkarmayabilir çünkü başkalarının ses çıkardığını duymazlar ve kimse buna karşı bir şey söylemediği için diğerlerinin bu eylemin kabul edilebilir olduğunu düşündüğü sonucuna varırlar. Daha sonra bu eylemin daha önce düşünüldüğünden daha normal ve daha etik olduğunu rasyonalize ederler. Bir sonraki biraz daha etik dışı eylem ortaya çıktığında, bu eylem geçmişteki uygulamalarla karşılaştırılarak değerlendirilir. Tenbrunsel ve Messick buna tümevarım mekanizması adını vermektedir: "Eğer geçmişteki uygulamalar etik ve kabul edilebilir ise, o zaman benzer ve çok farklı olmayan uygulamalar da kabul edilebilir olacaktır."

Bu şekilde, bir kuruluş yavaş yavaş ahlaksızlığa doğru kayar. Zaman içinde atılan küçük adımlar o kadar yavaş ilerler ki, hiç kimse daha sonra katlanarak artan ya da daha aşırı boyutlara ulaşan eylemlerin farkına bile varmaz. Kötü insanlar olarak düşünülmeyecek kişilere yolsuzluk bu şekilde bulaşır. Davranışsal ekonomistler ve psikologlar, yolsuzluğun o kadar bulaşıcı olduğunu söylüyorlar ki, yolsuzluk eylemlerini gören seyirciler bu eylemlere karşı körleşiyor.

Psikologlar yolsuzluğun hem kalıtsal hem de bulaşıcı olabileceği konusunda hemfikirdir.
İyi haber ise erdemli davranışın da kalıtsal ve bulaşıcı olduğudur.

Kaynaklar:
Miller, Dale T., and Deborah A. Prentice. “Collective Errors and Errors about the Collective.” Personality and Social Psychology Bulletin 20 (1994): 541 - 550.

Tenbrunsel, Ann E., Messick, David E. (2004) "Ethical Fading: The Role of Self-Deception in Unethical Behavior." Social Justice Research, Vol. 17, No. 2.

Arthur Schram, Jin Di Zheng and Tatyana Zhuravleva. (2019). Contagious corruption: cross-country comparisons. European University Institute Max Weber Programme.