Ermenistan’da neler oluyor?

Aradan yüzyıldan fazla bir zaman geçti ve Ermeniler, aşırı milliyetçi liderlerinin Türk düşmanlığına dayalı politikaları içinde mahkûm yaşamaya devam ediyorlar. Bugünlerde Ermenistan, tekrar karıştı ve ülkenin başında olan Serj Sarkisyan, kadife devrim sonrası istifa etmek zorunda kaldı. 2008'den bu yana iki dönem cumhurbaşkanlığı yapan Serj Sarkisyan 17 Nisan'da parlamentoda yapılan oylamada başbakan seçilmişti. Sarkisyan'ın görevinden istifa etmesi sonrası Başbakan Yardımcısı Karen Karapetyan, başbakan vekilliği görevini üstlendi. Ermenistan'da 2015'te Sarkisyan'ın desteğiyle kabul edilen anayasa referandumuna göre yürütme yetkisi devlet başkanından başbakana devredilmişti. Son yapılan seçimlerden önce devlet başkanı Serj Sarkisyan’ın görev süresinin bitmesi ülkenin yeni bir döneme girmesi bekleniyordu. Daha çok sembolik bir makam olan Ermenistan başkanlığına önceki İngiltere elçisi Armen Sarkisyan gelecekti.

Ermenistan demokrasisi iktidardaki Cumhuriyetçi parti ile zayıf bir muhalefetin yer aldığı “bir buçuk parti devleti'' diye adlandırılıyordu. 13 Nisan'da Sarkisyan'ın başbakanlığa aday gösterilmesiyle, Liberal siyasi güçlerin oluşturduğu Elk (Çıkış) koalisyonu  üyesi muhalifler, milletvekili Nikol Paşinyan'ın öncülüğünde protesto gösterilerine  başladı. Paşinyan, başsavcılık ve yargıtay binalarının ablukaya alınması çağrısı yaptı ve 'Kadife Devrim' ilan etti. Başkanlığı bırakan Sarkisyan, başbakan olacağı için tek adam olmaya devam edecekti. Başta Rusya olmak üzere eski Sovyet coğrafyasındaki liderler koltuğu bırakmamak için bu tür oyunları seviyorlar. Nitekim Vladimir Putin’den sonra Güney Kafkasya’nın diğer iki ülkesindeki İlham Aliyev ve Mikheil Şaakaşvili de bu oyunu oynadı. Tabii iktidarda kalan sadece liderler değil arkasındaki derin devlet denilen çete de suyun başında kalmaya devam ediyordu. Ama bu sefer tutmadı, Ermeni halkı bir türlü gitmek istemeyen Sarkisyan’ı kovdu. Şimdi bize düşen bu işin arkasında kimler var ve neler oluyor, bunu sorgulamak.

Ermenistan, 30 yıldır savaşta ve jeopolitik olarak zor durumda. Rusya’nın kurduğu Avrasya Ekonomik Birliği içinde yer alan 3 milyon nüfuslu Ermenistan’da halkın üçte ikisi yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Ayaklanma olmasaydı, 63 yaşındaki Sarkisyan, ömür boyu Ermenistan’ın başında kalacaktı. Sarkisyan, denge politikaları ile uzun vadeli oynamayı seven, utangaç bir politikacı idi. Ana ortağı Rusya olmakla beraber, geçen yıl AB ile bir ortaklık anlaşması imzaladı. Bunun karşılığında umudu ülkeye daha çok yatırım gelmesi idi ama Avrupalılar, bilindik oyunları ile sivil toplum örgütlerini destekleme tezgahını kabul ettirdiler. Sarkisyan’ın diğer bir umudu bulacağı kredilerle ülkenin yeni Kuzey-Güney Yolu’nu yapmaktı. Nisan 2016’da Azerbaycan karşısındaki kayıpların nedeni olarak Ermeni halkı, hükümetin yolsuzluklarını göstermişti. Yolsuzluklar devam etti. Ülkeden göç edenler hala yüksek oranlarda. Temel sorun olan Karabağ hala çözümsüz. Türkiye ve Azerbaycan sınırları kapalı kalmaya devam ediyor. Sarkisyan’ın bugüne kadar iktidarda kalmasını savunanların en önemli gerekçesi Karabağ konusunda taviz vermeyeceği inancı idi.

2008 yılında Sarkisyan, devlet başkanı seçildiğinde de seçimin hileli olduğu gerekçesi protestolar olmuş, olaylarda sekiz kişi ölmüştü. Bu devrim, bizzat Paşinyan’ın liderliğinde ABD destekli olarak 2015 (Elektrik Erivan) ve 2016’da test edilmişti. NED’in Ulusal Vatandaşlar İnisiyatifi, Avrupa Demokrasi Ortaklığı ve AGİT uzun zamandır Erivan’da faaliyette idi. Yapılan iş, sivil toplum örgüt yapılanması üzerinden öncü bir vekil güç oluşturmaktı. NED’in diğer bir ortağı Sanasarian Vakfı oldu ve 2015 ayaklanmalarını organize etti. Protestolar aralarında askerler, din adamlarının da bulunduğu 100 bin kişiyi bir araya getirdi. Gösterilerde Ukrayna ve Gürcistan’dakinin aksine Batı yanlısı sloganlar kullanılmadı. Ermeniler, Çekya tipi bir yumuşak (kadife) devrim denediler. Kullanılan yeni teknik araba kornalarının sesi ile protesto idi. Bu ayaklanma olmasa idi. Sarkisyan’ın bu kadar çabuk teslim olmasının nedeni olarak Avrupalı müttefiklerinin ihaneti ve kısa süreli olarak tutukladığı Paşinyan’ın bırakması için baskı yapmaları gösteriliyor. Protestolara kışladan katılan askerlerin komutanlarının ise Kaliforniya diasporasının adamları. Kaliforniya merkezli Ermeni diasporası, Ermenistan devleti içinde çöreklenmiş bir paralel yapılanmaya sahip ve amacı Rus yanlılarının yerine Amerikan yanlılarını koymak.

Ermenistan Rusya’nın başını çektiği Avrasya Ekonomik Birliği ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü üyesi olmasına rağmen, son 3 yıldır gittikçe Batıya kayıyor, NATO ve AB ile ilişkilerini geliştiriyordu. Ermenistan devlet yönetimini, başkanlık sisteminden başbakanlık sistemine çevirmişti. Sarkisyan, ''Moskova’nın adamı’ olarak biliniyordu. Serj Sarkisyan, Putin’e yakındı ve onun askeri desteğine güveniyordu. Sarkisyan için Putin, Azerbaycan’ın Karabağ’ı işgal etmemesinin garantisi idi. Nitekim başbakan olunca onu ilk tebrik eden de Putin olmuştu. Kremlin, şimdilik Ermenistan’daki yeni durumu ülkenin iç meselesi olarak görüyor ve müdahil olmayı düşünmüyor. Ancak Rusya, Türkiye ve İran arasındaki bölgede dengelerin nasıl değişebileceğini hesaplamaya çalışıyor.

Ermenistan’da Serj Sarkisyan’ın gidişi bir Batı yanlısı devrim değil ana tek parti yönetiminin sonu. Ayaklanma, Sovyet döneminin mirası olan tek parti ve gitmeyen liderlere karşı bir süreç. Şimdi Ermenistan’da muhalefetin Meclis’i dağıtması ve yeni seçimlere gitmesi bekleniyor. Yaşanan renkli devrim, Ermenistan’a yakın zamanda Batı demokrasisinin geleceğini göstermiyor. Nikol Paşinyan, aşırı milliyetçi ve her ne kadar seçimlerde hile vardı dese de oyların ancak %7-8’ini alabilmişti. Eğer seçimlerden sonra muhalif kanattaki Paşinyan iktidara gelirse daha milliyetçi ve Rusya ile pek yakın olmayan bir Ermenistan göreceğiz ve bu Azerbaycan ile Karabağ’da devam eden savaşı körükleyebilir. Ermenistan’ın ümitsiz halkını yeni ve melez senaryolar bekliyor. Ermenistan devrimi, halkın istekleri meşru olduğu zaman siyasi gücün halka rağmen iktidarda kalamayacağını gösterdi. Sarkisyan, sağ duyulu davranıp, çatışmalar büyümeden istifa yolunu seçti.