Fehmi Koru: İçte ve dışta aklımıza musallat olmaya bu yıl da çalışanlar çıkabilir, gaza gelmeyelim

Yeni bir yıla girdik; bugün 2023 yılının ilk günü. Dünü sizlerin nasıl geçirdiğinizi bilmiyorum, ama benim yılın son gününü nasıl geçirdiğimi bilmek bu sitenin okurlarının hakkı.

Tek kelimelik özet şu: PTT…

Açılımı: Pijama.. Terlik.. Televizyon…

PTT öncesi ve sonrasında ise her günkü okuma mesaimi yerine getirdim elbette.

Gece bir yandan program izlerken, bir yandan da geçen yılın üzerimde bıraktığı kâbusa benzer havanın etkisinden kurtulmaya, gireceğimiz yeni yılın içinde güzellikler barındıracağı umudunu kendime aşılamaya gayret ettim.

Faydasını gördüm de.

Adamın önüne içinde hoşlanacağı bir sıvı olduğu söylenen iki şişe koymuşlar ve onları içip kendilerine hangi şişedekinin daha keyif verici olduğunu bildirmesini istemişler; o da ilk şişeden tattıktan sonra hiç tatmadığı ikinci şişeyi işaret etmiş ya, benim durumum da biraz öyle…

Fehmi Koru yazdı: Yeni bir yıla girerken tartıştığımız konuya bakın, özgürlükler oya sunulamaz

“Erenler, neden o şişeyi tercih ettin?” sorusuna, adam, ilk şişeyi göstererek “Bundan daha kötü olması mümkün değil de ondan” cevabını vermiş…

Kendimi bu eski fıkrayı hatırlayarak 2023’e ısındırmaya çalışıyorum.

Tam anlamıyla başarılı olduğumu söyleyemem.

İki şişenin içinde de aynı sıvı olabileceği gibi, 2023 de sevimsizlikte 2022’den farksız bir yıla pekala dönüşebilir.

Bugün nasıl dünü arıyorsak -ben arıyorum-, yarın da bugünü arayabiliriz gibime geliyor.

Umarım öyle olmaz, umarım 2023 geride bıraktığımız yılı aratmaz.

Yaban bir sözcük ama yararlı

İngilizce konuşulan ülkelerde  geçen yıla en fazla damgasını vuran sözcüğü o dilin sözlüğü olan Merriam-Webster kısa süre önce açıkladı. 2022 yılının sözcüğü ‘gaslighting’ imiş… Sözlüğü hazırlayanlar, bu sonuca, sözcüklerin yıl içinde aranma sayısı verilerinden hareketle varmışlar.

‘Gaslighting’ yenilerde yaygın kullanıma girmiş bir sözcük. İlk karşılaşıldığında anlamını sökebilmek imkansız. Ben de okuduğum bir metinde karşıma ilk kez çıktığında Google üzerinden anlamını araştırma ihtiyacı duymuştum. Benim gibiler sözcüğü araştırırken bir rekor sağlamışlar. Sözcük bir önceki yıldan tam yüzde 1740 defa daha fazla aranmış 2022 yılı boyunca.

Kitaplarda, makalelerde yazarlar, TV programları ve podcastlarda yorumcular sıkça kullandıkları için, anlamını çıkartamayanlar meraklarını yenemeyip derhal sözlüğe saldırmış olmalılar.

İlk kez benden okuyanlar da yazının burasında neden bu sözcüğü yeni yılın ilk gününde konu edindiğimi merak ederken, anlamını açıklamamı da bekliyorlardır.

Geçen yıla damgasını vuran İngilizcedeki ‘gaslighting’ sözcüğünün anlamı ilk bakışta biraz karmaşık görünebilir, ancak ben Türkçede henüz bir karşılığa kavuşmamış bu sözcüğün anlamının herkesin zihninde yeri olduğuna inanıyorum.

Fehmi Koru yazdı: Bakan yardımcısının kardeşleri Al Capone mu, neymiş, Bakan, “Yardımcım kardeşleriyle görüşmüyor” savunmasında, fesuphanallah!

Dilimizde karşılığı yok ama anlamı bizim için de önemli.

Sözcük şu anlama geliyor: Kendimize ne kadar güvenirsek güvenelim, etrafımızdan gelen bir yığın etkiye açığız ve bizi kendi istedikleri yöne çekmek için çaba gösterenler az değil. Birilerinin değerlerimizi, kanaatlerimizi, hatta anılarımızı bile sorgulamamız sonucunu doğuracak bir dizi psikolojik saldırısına sürekli muhatap oluyoruz. Israrla bize yanlışta olduğumuzu telkin ediyor ve kendilerine inanmamızı istiyorlar.

İşte bu psikolojik yönlendirmenin karşılığı olarak kullanılıyor İngilizcede ‘gaslighting’ sözcüğü…

Elektrik öncesi dönemde gaz lambasıyla aydınlanırdı, o dönemden kalma bir deyim bu.

Sözcüğü İngiliz tiyatro yazarı Patrick Hamilton ‘Gas Light’ adlı oyununda ilk kez 1938 yılında  kullanmış. Oyunda bir adam karısından kurtulmak için kadını aklını kaçırmasıyla sonuçlanacak bir dizi manipülatif baskıya maruz bırakıyor. Kadın kocasının kendisine kurduğu tuzağı gaz lambasının titremesi sayesinde fark ediyor.

Daha sonra oyun beyaz pardeye de aynı isimle aktarılmıştı ama deyimin yaygın kullanıma girmesi yakın zamanda oldu.

Herhalde bunda Donald Trump’ın da katkısı var.

Ancak en fazla kullanılan ‘gaslight’ mecrası sosyal medya.

Trol denilen tiplerin görevleri bu: Hedef kitlesini saldırılarıyla abandone etmek… Yalanlarını, gerçeklerle hiç ilgisi bulunmayan iddialarını, sahte yaklaşımlarını mesajlarını okuyacak veya dinleyecek olanlara kabul ettirmek…

Başarılı olabiliyorlar mı?

Galiba oluyorlar…

Trump “Seçim çalındı, ben kazandığım halde başkanlığı Biden’a verdiler” gazını basarak kitleleri Kongre’yi basmaya bile sevk edebildi.

Yalnızca ABD’de ve bir tek Trump ile çevresi tarafından mı uygulanıyor bu yöntem?

Öyle düşünecek olanlara gülerim.

Wall Street Journal gazetesinde Ben Zimmer bu konuyu işliyordu geride bıraktığımız yılın son günü ve gazete de yazısını bir çizimle süslemekteydi. Ben de yazımın girişine o çizimi aynen koydum.

Zimmer’in yazısı bilgi verme amaçlı; ben ise bu yazıyı uyarı amacıyla yazdım. 

İçte ve dışta meydana gelen, ülkemizi, yakın çevremizi, ailelerimizi ve bizzat kendimizi ilgilendiren pek çok olayla karşı karşıyayız ve bu yıl boyunca daha da fazlalaşacak ilgilenmemizi bekleyecek konular. İçeride ve dışarıda gelişmelerle ilgili kanaatlerimizi etkileme amaçlı çaba gösterecekler bulunduğunu bilmemiz ve bu duruma karşı tedbir almamız gerekiyor.

Gaza gelmeyelim.

Bu yıl gri beyin hücrelerimizi daha fazla kullanmamız gerekecek.

Yeni yıla insanlar kendilerine değişik alanlarda sözler vererek girerler. 

Kendi kendimize yılın bu ilk gününde ‘gaza gelmeme’ sözü vermeye ne dersiniz?