Gerilim tırmanıyor: Ortadoğu'da neler oluyor?

ABD, İran’ın Kudüs Gücü komutanı Süleymani ile Irak Haşdi Şabi’nin önde gelen ismi Mühendis’e suikast düzenledi. Bölgede gerilim devam ediyor.

ABD'den 'savaş' açıklaması: 'Sonuçlarının bilincindeyiz'

Donald Trump yönetimindeki ABD, Irak üzerinden İran’la giriştiği nüfuz mücadelesinde gerilimli geçen bir haftanın ardından sıcak savaş endişesini artıran bir kırmızı çizgiyi daha aştı. İran’ın Ortadoğu’daki askeri ve istihbarat faaliyetlerinin arkasındaki en önemli isimlerden olan, Devrim Muhafızları’na bağlı Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani, dün sabaha karşı Irak’ın başkenti Bağdat’taki uluslararası havalimanınına düzenlenen saldırıda öldürüldü. Aynı operasyonda, Irak’ta faaliyet gösteren İran destekli Şii milis Haşdi Şabi’nin komutanı Ebu Mehdi el Mühendis’in de aralarında bulunduğu 7 kişinin daha yaşamını yitirdiği bildirildi. ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon), operasyonun “Amerikan diplomat ve personellere saldırı planlayan Süleymani’ye karşı Trump’ın emri üzerine düzenlendiğini” duyurdu.

TAHRAN: KARŞILIK VERİLECEK

Süleymani’nin suikastı İran’da şok etkisi yaratırken ülke genelinde üç gün yas ilan edildi. Tahran cephesinden “intikam” sesleri yükseldi. İran’ın dini lideri Ali Hamaney, “Süleymani’nin katillerini sert bir intikam bekliyor. Tüm düşmanlar bilmeli ki direniş cihadı sürecek” çıkışında bulundu. İran Devrim Muhafızları Sözcüsü, “ABD ve Siyonistlerin sevinci yakında yasa dönüşecek” ifadelerini kullanırken Devrim Muhafızları’na bağlı Gönüllü Milisler Teşkilatı (Besiç) Komutanı, “Beyaz Saray bölgeyi bugün terk etmeli ya da askerlerine tabut siparişi vermek için pazara gitmeli” dedi.

Öte yandan İran’ın reformcu kanadından Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin “Hiç şüphe yok ki İran ve özgürlük arayan diğer ülkeler Süleymani’nin intikamını alacak” şeklindeki sözleri ise Tahran’ın ABD’ye, vekalet savaşı yürüttüğü bölge ülkelerinden misillemede bulabileceği şeklinde yorumlandı. Bu arada Hamaney’in ülke tarihinde ilk kez Milli Güvenlik Kurulu toplantısına liderlik ettiği bildirildi. Toplantıdan “uygun zaman ve mekanda saldırıya karşılık verileceği” açıklaması çıktı. Tahran cephesinden gelen sert tepkilerin ardından ABD, Irak’ta bulunan vatandaşlarına ülkeyi terk etme çağrısı yaptı. ABD Petrol Bakanlığı, Basra’daki enerji sahasında çalışan ABD vatandaşlarının ülkeden çıkışının başladığını açıkladı. İran’ın Irak’la sınırı olan bölgeleri de teyakkuz halindeydi. Ahvaz’daki askeri üste alarm durumuna geçildiği bildirildi.

Diğer yandan, ABD Başkanı Trump’ın olaya ilişkin ilk etapta açıklama yapmaktan kaçınması ve Twitter hesabından paylaştığı ABD bayrağını sayfasına sabitlemesi dikkat çekti.

ÖNCE MÜZAKERE MESAJI...

Trump, gün içinde yine Twitter’dan yaptığı açıklamada, “İran asla bir savaşı kazanmadı ama müzakereleri de hiç kaybetmedi” sözleriyle Tahran’ı yeniden masaya davet etti. ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ise “İran ile gerilimi azaltmaya hâlâ bağlıyız” dedi. Trump yönetimi, İran’la 2015 yılında imzalanan ve “tarihin en kötü anlaşması” olarak nitelendirdiği uluslararası uzlaşıdan tek taraflı çekilmiş, ardından bu ülkeyi hedef alan ekonomik yaptırımlarını ağırlaştırmıştı. Washington, yeni bir anlaşmaya varılması için yeniden müzakere sürecini, İran’a yönelik baskı politikasıyla başlatma çabasında.

BÖLGEDE ‘İNTİKAM’ SESLERİ

Washington-Tahran hattında Irak üzerinden yaşanan gerilim, geçen aralık ayında Kerkük’teki K1 Askeri Üssü’ne yapılan ve ABD’li bir müteahhitin yaşamını yitirdiği saldırıyla zirveye tırmandı. ABD, saldırıya ilişkin suçladığı, Şii Haşdi Şabi milislerinin en güçlü parçası olarak bilinen Kata’ib Hizbullah’a operasyon düzenledi. 21 kişinin öldüğü bu saldırı sonrası Haşdi Şabi milis güçleri ve sempatizanları, başkent Bağdat’ta hükümet bölgelerinin bulunduğu Yeşil Bölge’deki ABD Büyükelçiliği önünde protesto düzenledi. Bir grubun elçilik binasına saldırması üzerine ABD bölgeye yaklaşık 750 ek asker gönderdi. Süleymani’ye yönelik suikast ise ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun önceki gün yaptığı, “İran’la bağlantılı grupların olası saldırılarını engellemek için elimizden geleni yapacağız” çıkışının hemen ardından geldi.

Bu arada Filistin ve Lübnan’da ABD ve İsrail’e karşı mücadele eden örgütlerden tepkiler yükseldi. Lübnan Hizbullahı lideri Hasan Nasrallah “Süleymani’nin intikamının alınacağını” söyledi.

İKİ ÜLKE, BİRDEN FAZLA CEPHE

Irak’ta ABD işgalinin ardından 2003 sonrası kurulan yeni siyasi düzende nüfuzunu giderek artıran Tahran’la Washington, bu ülkenin yanı sıra Suriye, Afganistan, Lübnan ve Filistin-İsrail sahalarında da vekalet savaşı halinde. Bölgede İsrail ve Suudi Arabistan’la birlikte İran karşıtı politika yürüten ABD, nükleer uzlaşıdan tek taraflı çekildikten sonra baskı hamlelerinin bir parçası olarak İran’ın dini lideri Hamaney’i de yaptırımlarına dahil etmiş, onun emrindeki Devrim Muhafızları’nı da “terör listesi”ne almıştı. Pentagon, geçen kasım ayında yayımladığı “İran’ın askeri gücü başlıklı” raporunda, Tahran’ın, füze ve İHA’lara yatırımını artıracağı, kara kuvvetlerini ise acil müdahale tugaylarına dönüştürecek şekilde yeniden dizayn etmeye çalıştığı uyarısı yer almıştı.

ABD yaptırımlarının da etkisiyle ekonomik krizin daha da derinleştiği İran, kasım ayında petrol fiyatlarına yapılan zamların ardından ölümcül protestolara sahne olmuştu.

‘DÜNYA ARTIK DAHA TEHLİKELİ’

ABD’nin Bağdat’ta düzenlediği hava saldırısının ardından uluslararası toplum diken üstünde. Saldırının yapıldığı Irak’ta, Amerikan üs ve askerlerinin ülkedeki varlığına ilişkin tartışmalar alevlendi. Ülkede aylardır devam eden gösteriler nedeniyle istifa eden ancak görevi geçici olarak sürdüren Irak Başbakanı Adil Abdulmehdi, Süleymani ve Mühendis’in öldürülmesini “yıkıcı bir savaşı ateşleyecek” bir “saldırganlık” olarak nitelendirdi. “Bir Irak askeri komutanının suikastı Irak ülkesine, devletine, hükümetine ve halkına karşı bir saldırganlıktır” ifadelerini kullanan Abdulmehdi, saldırının Irak topraklarında “ABD birliklerinin varlığına izin veren koşulların açık bir ihlali” olduğunu söyledi. Abdulmehdi’nin uzun süre istifa baskılarına direnmesinin, İran’dan aldığı güçten kaynaklandığı yorumları yapılıyordu.

Irak meclisinin en büyük grubunun lideri, Şii din adamı Mukteda Sadr, Irak’ın işgali sırasında ABD’ye karşı savaşması için oluşturulan ve 2008’de lağvedilen Şii Mehdi Ordusu’nun yeniden harekete geçirilmesini istedi. İran’a taziyelerini ileten Sadr, “Süleymani’nin hedef alınması cihat, muhalefet ve devrim ruhunu hedef almaktır” ifadelerini kullandı. Sadr, son dönemde İran’dan da bağımsız bir hat izlenmesi yönünde çıkışlarda bulunuyordu.

RUSYA: TEHLİKELİ MACERA

Suriye’de İran’la işbirliği yapan Rusya’nın Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada ise “Süleymani’nin öldürülmesi, bölge genelinde tansiyonu artıracak maceracı bir adımdır” ifadeleri kullanıldı ve İran halkına taziye mesajı iletildi. Rusya Parlamentosu Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Konstantin Kosaçev ise “İran nükleer alanındaki çalışmalara hız verecek” uyarısında bulundu. Suriye Dışişleri Bakanlığı da yaptığı kınama açıklamasında.”Saldırı, bölgede gerilimin yükselmesine neden olurken ABD’nin Irak’taki istikrarsızlıktaki payını bir kez daha göstermiştir” ifadelerini kullandı. Çin, özellikle ABD’ye itidal ve gerilimden kaçınma çağrısı yaptı. Irak’ın egemenliğine, bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesini istedi.

AVRUPA KAYGILI

Avrupa Birliği’nin lokomotif ülkeleri Fransa ve Almanya ile İngiltere’den kaygı dozu yüksek açıklamalar yükseldi. Fransa’nın Avrupa Bakanı Amelie de Montchalin, “Daha tehlikeli bir dünyaya uyandık” dedi. Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un, kısa süre içerisinde bölgedeki oyuncularla temaslarda bulunacağını belirtti. Berlin’den “Gerilimi tırmandıracak tehlikeli bir noktadayız” çıkışı geldi.

HAMANEY’E YAKIN İSİMDİ

1980’lerde tüm bölgeyi etkisi altına alan İran-Irak Savaşı’ndan bu yana İran’ın bölgedeki güvenlik politikalarının belirlenmesinde önemli bir rol oynayan Kasım Süleymani, son 10 yılda Lübnan, Irak, Suriye, Gazze ve Yemen’de İran’ın attığı adımları yönlendirdi.

Süleymani, yoksul ailesinin borçlarını ödemek için genç yaşlarında çalışmak zorunda kaldı. Bu dönemde Kirman’a taşındı ve inşaatlarda çalıştı. 19 yaşındayken, İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’in öğrencilerinden birinin verdiği sohbetlere katılmaya başladı. İlerleyen süreçte Hamaney’e en yakın isim oldu. İran-Irak savaşı sırasında Saddam Hüseyin yönetimine karşı gizli operasyonları yürüttü. Süleymani’nin komutanlığında Kudüs Gücü, tüm bölgede istihbarat faaliyeti yürüten, özel operasyonlar yapan, hatta devlet dışı gruplarla da yakın ilişki geliştirmek yoluyla etkinliğini artıran silahlı bir güce dönüştü. Süleymani’nin, 2016’da terör örgütü PKK’li Cemil Bayık’la Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin Süleymaniye kentinde bir araya geldiği ve örgütün Musul operasyonuna katılmasını talep ettiği iddia edilmişti.

İSRAİL’DEN DESTEK

ABD’nin bölgedeki en önemli müttefiklerinden İsrail’in Başbakanı Binyamin Netanyahu, “Adalet mücadelesinde yan yana oldukları ABD’nin kendini savunma hakkının olduğunu” söyledi. İsrail Savunma Bakanı Bennett, Süleymani’nin ölümü sonrası tehditleri ele almak için Tel Aviv’de üst düzey güvenlik toplantısı düzenlendiğini duyurdu. Golan Tepeleri’ndeki Hermon Dağı füze saldırısı riskine bağlı olarak ziyaretçilere kapatıldı.

NATO: YAKINDAN İZLİYORUZ

Irak’ta eğitim misyonu bulunduran NATO’nun Sözcüsü Dylan White, bölgedeki durumun yakından izlendiğini ve ABD yetkilileriyle temas halinde bulunduklarını söyledi. White, NATO’nun, Bağdat’ın talebiyle, Irak ordusunun güçlendirilmesi ve IŞİD tehdidinin dönüşünü engellemek üzere Irak’ta bulunduğunu da sözlerine ekledi.

ABD KONGRESİ’NDE TARTIŞMALAR

ABD’nin İranlı General Kasım Süleymani’yi vurması ABD Kongresi’ni ikiye böldü. Demokrat Partili üyeler, saldırıya tepki gösterdi. Cumhuriyet Partili Senatörlerin destek verdiği saldırıya dair Demokratlar, “bölgede savaş riskini” arttırabileceği uyarısında bulundu ABD Başkanı Donald Trump’ın başkanlık seçiminde olası rakibi Joe Biden, Trump için “Kibrit kutusuna dinamit çubuğu attı” ifadesini kullandı. Irak’ta savaşmış bir isim olan Demokrat Partili Seth Moulton da, bunun bölgesel savaşı tetikleyebileceği görüşünü dile getirdi, yönetimi “stratejisi olmamakla” eleştirdi. Bazı Demokratlar da Trump’ın Kongre’nin onayı olmadan böyle bir operasyonu düzenleme yetkisinin olmadığını savundu.

TRUMP: YILLAR ÖNCE ÖLDÜRÜLMELİYDİ

ABD Başkanı Trump’ı destekleyen isimler ise bu adımın İran’a güçlü bir mesaj verdiğini ve İran’ın Irak’taki taşeronlarına karşı kuvvetli bir caydırıcı etken olacağı görüşünde. Trump ise Twitter paylaşımında, “Süleymani yıllardır binlerce Amerikalı’nın yaşamını yitirmesine sebep oldu, daha fazla suikast planlıyordu ancak öldürüldü. O aynı zamanda İran’da, kasım ayındaki protestolarda öldürülen yüzlerce İran vatandaşının da içinde olduğu milyonlarca kişinin ölümünden sorumlu. İran bunu açıkça dile getirmese de Süleymani ülkede hem nefret edilen hem korkulan bir isimdi. Yıllar önce öldürülmeliydi” dedi.