İtalyan, Alman, Avrupa ve Çin'in Uzay Ajansları, Depremde Hasar Gören Kültür Varlıklarının Tespiti İçin Ücrets

CEYLAN SAĞLAM

Kahramanmaraş merkezli depremlerden sonrasında kültürel varlıklar ve arkeolojik alanların hasar tespiti için Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nden Prof. Dr. Çiler Çilingiroğlu ile Akdeniz Üniversitesi Uzay Bilimleri ve Teknolojileri Bölümü'nden Doç. Dr. Nusret Demir ortak bir proje başlattı. İtalyan, Alman, Avrupa ve Çin'in uzay ajansları proje için, uydu ve radar görüntülerini parasız olarak kullanıma açtı. Çilingiroğlu, "Tarihi hafızanın, tarih bilincinin cemiyet nezdinde korunmasını sağlamak şu an bizim ne yapacağımıza bağlı" dedi

Prof. Dr. Çiler Çilingiroğlu ve Doç. Dr. Nusret Demir, projeyle ilgili Anka Haber Ajansı'na informasyon verdi. Prof. Dr. Çilingiroğlu, "Bu çabalama kapsamında, arkeologlar ve harita mühendisleri olarak bir araya geldik ve geniş bir katılım ile bölgedeki kültürel mirasını, coğrafi bir veri tabanına kaydettik. Şimdiye kadar bin 700'den fazla alanı veri tabanı içinde kaydını gerçekleştirdik" dedi.

Prof. Dr. Çilingiroğlu, yürütülen söz mevzusu projeye ilişkin şunları söylemiş oldu:

"6 ve 20 Şubat depremlerinden sonrasında 11 ilimiz afet bölgesi duyuru edildi. Bu illerde oldukça sayıda arkeolojik alan, kültürel miras ve zamanı mirasımıza ilişik yapılar bulunuyor. Maalesef bu yapılar da depremlerde hasar görmüş oldu. Biz, depremden sonrasında gönüllü bir ekip olarak bölgedeki kültürel varlıkların hasarını tespit etmek için çalışmaya başladık. Bu çabalama kapsamında, arkeologlar ve harita mühendisleri olarak bir araya geldik ve geniş bir katılım ile bölgedeki kültürel mirasını, coğrafi bir veri tabanına kaydettik.

"ŞİMDİYE KADAR 1700'DEN FAZLA ALANI VERİ TABANI İÇİNDE KAYDINI GERÇEKLEŞTİRDİK"

Şimdiye kadar bin 700'den fazla alanı veri tabanı içinde kaydını gerçekleştirdik. Bunların içinden kati olarak hasar aldığını bildiğimiz alanlar 70 kadar yapı ve zamanı, kültürel alana ilişik. Bu hasar verilerini teyit edilmiş olan verilerden derledik. Daha sonrasında yaptığımız projede uydu radar verilerini kullanarak kültürel varlıkların hasar durumunu 'az, orta ve yüksek hasarlı' yada 'hiç hasar almamış' şeklinde bu hasar durumlarını tespit etmeye yöneldik. Bunun içinde kullandığımız veriler internasyonal uzay ajanslarının parasız olarak kullanıma açtıkları ve bizim de bilimsel araştırma ağımız içinde çeşitli bilimsel kuruluşlar yardımıyla oldu.

"UZAY AJANSLARI BÖLGEDE AFET BÖLGESİ İLAN EDİLDİĞİ İÇİN BU VERİLERİ ÜCRETSİZ OLARAK BİLİM İNSANLARININ KULLANIMINA AÇTI"

Bunlar içinde Wuhan Üniversitesi ön planda geliyor. Bunun haricinde İtalyan, Alman, Avrupa ve Çin uzay ajansları normalde yüksek ücretlerle bedelleri olan yüksek çözünürlüğünde olan uydu radar verilerini paylaştılar. Bu sayede biz de kültürel varlıkları, uzaydan idrak etme yöntemi ile hasar durumlarını araştırma şansına erişmiş oluyoruz. Normalde bu uydu radar verileri, oldukça ufak miktarı bile 2014 senesinde 6-7 bin euro benzer biçimde bir tutara tabiydi. Daha sonrasında bölgede afet bölgesi duyuru edilmiş olduğu için bu verileri parasız olarak bilim insanlarının kullanımına açtı.

"TARİH BİLİNCİNİN TOPLUM NEZDİNDE KORUNMASINI SAĞLAMAK ŞU AN BİZİM NE YAPACAĞIMIZA BAĞLI"

Tarihi hafızanın, bilincin, tarih bilincinin cemiyet nezdinde korunmasını sağlamak şu an bizim ne yapacağımıza bağlı. Eski hallerini biliyoruz bu yapıların, hepsinin fotoğrafları, çizimleri elimizde. Yeniden bu tarz şeyleri ayağa kaldırmak, canlandırmak mümkün. Hatta gerektiği yerde depremin anısı da hafızası da anıt olarak saklanabilir. Bunu biz başka ülkelerden biliyoruz, örneğin Almanya İkinci Dünya Savaşı sonrasında hasar görmüş bazı yapılarını onarmadan bırakmıştır. Savaşın hafızasını koruyup, savaşın ne kadar fena bir şey bulunduğunu unutturmamak için. Bazen tamamen unutmak da iyi değil, bu zelzele anısı da korunabilir fakat elimizdeki verilerle bu yapıları tekrardan ayağa kaldırabiliriz, canlandırabiliriz. Bölgenin oldukça hususi demografik yapısı da var, örneğin Hatay'da Musevi cemaati oldukça büyük yıkım yaşadı. Sadece bina anlamında değil, insan anlamında da… Bunların tekrardan yerine konulması zor olduğu ortada, fakat bu duyarlılık ile yaklaşılıp hem oradaki Musevilerin hem Ermenilerin hem de öteki cemaatlerin bölgeyi terk etmeden, kültürlerini yaşamalarını sağlamak lüzumlu. Geçmiş ile bugünü bir arada düşünmemiz lüzumlu."

"DEPREM ÖNCESİ VE SONRASI GÖRÜNTÜLERİN YORUMLANMASI HESAPLANMASI İLE BAZI HESAPLARLA HASAR SINIFLANDIRMASI GERÇEKLEŞTİRİYORUZ"

Doç. Dr. Demir ise, yapılan analizlerle radar verilerinden ölçülen çökme miktarını kültürel varlıklar ile ilişkilendirildiğini anlattı. Demir, şunları söyledi:

"Deprem felaketi pek çok kayba sebep oldu, kültürel mirasımız da bu kayıplardan bir tanesi, bir bileşeni. Bu, deprem sonrası özellikle radar görüntülerinden ilgili yer hareketlerinin kültürel mirasa yapmış olduğu hasarların belirlenmesi, açısından önemli. Deprem olduktan sonra gönüllü olarak harita oluşturma faaliyetlerine yoğun olarak katıldık.

Biz burada, harita mühendisleri arkadaşlarımız, uzay ve teknoloji bilimleri öğrencilerinden oluşan gönüllü ekibi ile yaptığımız analizlerde radar verilerinden ölçtüğümüz çökme miktarını bu kültürel varlıklarla ilişkilendirebiliyoruz. Aynı zamanda hesaplanmış kuzey güney, doğu batı doğrultusundaki yer değiştirmeleri yine kültürel varlıklar ile ilişkilendirebiliyoruz. Deprem öncesi ve sonrası görüntülerin yorumlanması hesaplanması ile bazı hesaplarla hasar sınıflandırması gerçekleştiriyoruz. Proje sonunda tüm değerlendirmemizi yapabileceğiz. Aynı şekilde hareket miktarı da bu şekilde analiz edebiliyoruz.

Hesapladığımız alanlar daha devam ediyor, yani devam eden bir proje. Kayıtlı olan tüm kültürel varlıklar proje sonunda dediğim gibi bir analizle kullanılabilir hale gelecek. Sadece hasar sınıflandırması değil, hem meydana gelen yüksek derecedeki hareket miktarının analiz edilmesi de hasar değerlendirmesi de faydalı olacaktır.

Radar verileri, 'xband' dediğimiz yüksek çözünürlüklü radar verileri bu şekilde. Bu bir sonraki aşama, burada daha çok yer hareketi ile ilgili analizler tamamlanmak üzere. Daha 'xband' üzerinden hem hasar sınıflandırması, yapıların hareket miktarını analizi gerçekleşebilecek"

KÜLTÜREL VARLIKLARIN TOPLUMSAL BELLEKTE KÜLTÜR BİLİNCİNİN YAŞAMASI İÇİN ÜÇ BOYUTLU MODELLEMESİ YAPILMASI HEDEFLENİYOR

Öte taraftan Prof. Dr. Çiler Çilingiroğlu ve Doç. Dr. Nusret Demir, yeni bir projeye daha başlıyor. Çilingiroğlu ve Demir, birçok medeniyete ev sahibi yapmış olan söz mevzusu afet bölgesinde yer alan kültürel varlıkların, toplumsal bellekte kültür bilincinin yaşaması için üç boyutlu modellemesini yapmayı hedefliyor. Yapılan bu modelleme çalışmasından sonrasında, bölgede yer alan kültürel varlıkların ve zamanı eserlerin yer almış olduğu sanal müze, ziyaretçilerini ağırlayacak.

"DEPREMİN KÜLTÜREL VARLIĞA VERDİĞİ ZARAR, TOPLUMSAL BİLİNÇ ANLAMINDA DA MUTLAKA ETKİLEYECEKTİR"

Çilingiroğlu, söz mevzusu bu projeyi şu şekilde değerlendirdi:

"Bu zelzele, bölgenin zamanı yapısını da derinden etkiliyor, bölge oldukça hususi bir bölge. Dünyadaki uygarlık zamanı açısından oldukça hususi bir bölge. Alt Paleolitik dönemden başlayıp, Cumhuriyet'in kuruluşuna kadar kesintisiz olarak yerleşim görmüş, oldukça sayıda kültür ve medeniyete ev sahipliği yapmış. Dünya zamanı için oldukça mühim süreçlerin yaşandığı bir bölgeden bahsediyoruz. Burada aynı vakit da Hatay benzer biçimde kendine özgü, etnik, dibi çeşitliliği içinde barındıran, Diyarbakır, Gaziantep benzer biçimde oldukça sayıda alan var. UNESCO kültür miras sıralamasında listelenmiş Aslantepe, Göbeklitepe benzer biçimde alanlarda afet bölgesi içinde yer alıyor. Dolayısıyla buradaki depremin kültürel varlığa verdiği zarar, toplumsal anlamda da toplumsal şuur anlamında da kesinlikle etkileyecektir ve bu, noktayı iyileştirmek için toplumsal bellekte bu kültürel bilincin yaşamasını sağlamak için yeni bir projeye de başladık. Bu da oldukça fazla paydaşları olan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Akdeniz Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Harita ve Kadastro Mühendisliği Odası ve 3dprobox iş birliği ile bölgede hasar görmüş kültürel yapıları üç boyutlu olarak fotografik yöntemlerle tekrardan canlandırılmasına çalışacağız."

Doç. Dr. Nusret Demir ise, "Bunu biz, daha önceki yurtdışındaki hocalarımızın yapmış olduğu benzer biçimde toplumdan fotoğrafları verileri toplayacağız, bunların analizlerini süratli bir şekilde gerçekleştirip sanal bir müze ile bunu tekrardan canlandıracağız" açıklamasını yapmış oldu.