Kripto para birimleri neden gerçek para birimi sayılmıyor?

Kripto para birimleri son zamanlarda oldukça popülerler ama devletler onları gerçek para birimi saymıyor ve bazı kısıtlamalar uyguluyorlar.  Peki kripto para birimleri neden gerçek para birimleri sayılmıyor? Gelin kısaca kripto paralar ve paranın geleneksel fonksiyonları konusuna bir göz atalım.

Bir şeyin para birimi sayılabilmesi için banknot ya da madenî bir para olması asıl şart değildir. Bir şeyin para birimi sayılabilmesi için paranın temel fonksiyonlarını yerine getirebilmesi gerekir.

Eğer bu fonksiyonlar yerine getirilebiliyorsa her şey para birimi olabilir. Aztekler kakao meyvesini bu amaçla kullandılar. Türkler ise eski çağlarda kamdu adlı bez parçalarını kullandılar.

Yani önemli olan şey şekli değil, piyasadaki işlevidir. Bir şeyi para olarak görmemiz için ekonomi içindeki bazı fonksiyonları yerine getirmesi gerekmekte. Aksi takdirde o şeyi bazı insanlar ve kurumlar para olarak tanımlasa bile piyasaya yerleşemiyor.

Paranın üç geleneksel fonksiyonu vardır. Bunlar en temel fonksiyonlardır. Bir şeyin para birimi olabilmesi için bu üç fonksiyonun üçünü birden yerine getirebilmesi lazım. Bu üç fonksiyon;

1. Değişim aracı olması: Piyasadaki alışverişler ve ticaret, yaygın olarak para ile yapılır. Para piyasadaki en temel değişim aracıdır.
2. Değer ölçüsü olması: Piyasadaki ürünlerin değerini birbirleri cinsinden belirlemek mümkün değildir. Bir cep telefonunun kaç kilo pirinç ettiğini hesaplamakla uğraşmazsınız. Her şeyin değeri para cinsinden hesaplanır.
3. Yatırım ve tasarruf aracı olması: Parayı aynı zamanda tasarruf ve birikim yapmak, yatırım yapmak için de kullanabilmeniz gerekir.

Bunun dışında bir de paranın modern fonksiyonları vardır. Modern bir ekonomide para bir politika aracı olarak da kullanılmaktadır. Fakat şimdilik bu yazıda geleneksel fonksiyonlarla yetineceğiz.

Bitcoin 39,000 doların üzerine yükseldi

Peki Bitcoin ve diğer altcoinler bu fonksiyonları ne kadar yerine getirmekte.

Öncelikle değişim aracı olma konusuna bir göz atalım. Kripto para birimleri ticarette ve alışverişlerde pek kullanılmamakta. Ne B2B, ne B2C ne de diğer ticaret türlerinde yaygınlaşmış değil.

Elbette kripto para ile ödeme kabul eden şirketler, e ticaret siteleri, restoranlar ve diğer kuruluşlar da var oldu. Fakat bu çok sınırlı ölçüde oldu ve kabul edenler bile bu para türleriyle çok fazla satış yapamadılar. Dünyada kripto para ile sürekli ve yüksek miktarda alışveriş yapıldığı tek platform Silk Road oldu ki o da Dark Web‘de bulunan ve yasa dışı alışverişlerin yapıldığı bir platformdu. Zaten bir süre sonra FBI tarafından çökertildi.

Kısacası kripto paralar, paranın değişim aracı olma fonksiyonunu karşılamaktan çok uzak. Bunun önemli nedenleri arasında bazı kişi ve çevreler arasında henüz yeterince güvenilmemesi, fiyatının aşırı oynaklığı, para transferlerinin yeterince hızlı ve işlevsel olmaması gibi nedenler bulunmakta.

Türkiye’de ise en son kripto para düzenlemesiyle Bitcoin ve altcoinlerle ödeme yapmak yasaklandı ve böylece bu fonksiyon kripto paralar için Türkiye’de tamamen geçersiz hâle geldi.

İngiltere Merkez Bankası Başkanı Bailey, kripto varlıkların tehlikeli olduğunu söyledi

Piyasadaki her bir mal ve hizmetin değerinin para birimi cinsinden hesaplanabilmesi ve ifade edilebilmesi gerekir. Mesela Türkiye ekonomisinde her bir mal ve hizmetin değeri Türk Lirası cinsinden ifade edilir, bu ulusal para birimi ile hesaplanır.

Kripto para birimlerinde böyle bir durum söz konusu değil. Hâlihazırda zaten kripto paralarla pek alışveriş yapılmadığı için pek çok şeyin fiyatı onların cinsinden hesaplanmıyor.

Öte yandan kripto para ile ödeme kabul eden yerlerde de bu sorun var. Kabul eden yerlerde de bir şeyin değeri kripto parayla hesaplanmıyor, onun yerine önce ABD doları ya da Türk Lirası cinsinden hesaplanıyor ve sonra Bitcoin ve altcoin karşılıklarına dönüştürülüyor.

Kripto paraların fiyatlarının aşırı oynaklığı, onlarla ticarete yeterince talep olmaması gibi nedenler; kripto paraların, paranın değer ölçüsü olması fonksiyonunu karşılamasını engelleyen önemli nedenler.

İran’da kripto para madenciliği yasaklandı

Açıkçası kripto para birimlerinin iyi kötü karşılayabildiği bir fonksiyon varsa o da paranın yatırım ve tasarruf aracı olma fonksiyonudur. Günümüzde Bitcoin ve altcoinlere bu kadar çok ilgi duyan insanların ve kuruluşların başlıca amacı, onu alışverişlerde kullanmak değil, onu bir yatırım aracı olarak kullanmak ve kazanç sağlamaktır.

Kripto paraların ne kadar güvenilir yatırım araçları olduğu bu yazının konusu değil, zaten biz de yatırım uzmanı değiliz ve bu yazı da bir yatırım tavsiyesi değil. Fakat güvenilir olsun ya da olmasın bir yatırım araçları olarak kullanılıyor olmaları herkes tarafından bilinen bir gerçek.

Özetlemek gerekirse kripto para birimleri, paranın üç geleneksel fonksiyonundan ikisini karşılayamıyor. Dolayısıyla kripto para birimleri ekonomide gerçek birer para birimi olma rolünü üstlenemiyorlar. Şu an ağırlıklı olarak yatırım aracı olma işlevini üstlenebiliyorlar.

Bütün fonksiyonları yerine getirememesi, devletlerin kontrolünde olmaması, çeşitli nedenlerden dolayı hâlâ güvenmeyen çok sayıda kişi olması, diğer bazı teknik sorunlar ve ayrıca aşırı enerji tüketimi gibi sorunlar nedeniyle Türkiye de dâhil olmak üzere pek çok devlet onları gerçek bir para birimi olarak kabul etmiyor.