Rusya - Ukrayna Savaşı Hazar Denizi'ni öldürüyor!

 İsveç'in Göteborg Üniversitesi'nde avukat ve doçent olan Kamal Makili-Aliyev, Hazar Anlaşması'nın "barış bölgesi"nin dar veya geniş anlamda yorumlanabileceğini söylüyor. İkinci yorumun yetersiz olduğu düşünülmektedir. Çünkü bu aynı zamanda ülkelerin denizde silahlı kuvvet bulundurmasına izin verilmediği anlamına da gelebilir.

Ancak çevresel zararın Tahran Sözleşmesi olarak da bilinen Hazar Denizi Çevresinin Korunmasına İlişkin Çerçeve Sözleşmesini ihlal etmesi muhtemeldir. Rusya'nın askeri eylemlerinin ciddi hasara yol açtığını gösteren kanıtlara ihtiyaç duyulacak. Bu, en az bir tarafın iddiası olarak kabul edilmelidir; Öncelikle Rusya ile istişare edilecek, eğer çözüme ulaşılamazsa uluslararası bir kurum tarafından tahkime gidilecek.

Hazar Denizi'ndeki herhangi bir ülkenin kirlilik konusunda kamuya açık bir şekilde şikayette bulunması pek olası değildir, ancak su seviyesi hakkında çok şey söylüyorlar. Deniz, suyunun beşte dördünü Rusya'daki Volga'dan alıyor; Yıllardır bu nehrin su seviyesi her yıl azalıyor ve son dönemde eleştiriler doruğa ulaştı.

Azarbayjan bunun sadece iklim değişikliğinden değil aynı zamanda Volga üzerindeki barajlardan da kaynaklandığını söylüyor. Savaş burada bir rol oynayabilir. Rusya ithalatın karşılığını ödemeye çalışırken, Batı yaptırımları bölgedeki tarımsal üretimi ve su kullanımını olumsuz etkiledi. İran Çevre Ajansı Başkanı Ali Salajegheh, Hazar Denizi'nin 2023'teki azalmasının Rusya'nın volkanik akışları kasıtlı olarak azaltmasından kaynaklandığını söyledi. Bu inkar edilmese de, bazıları düşüşün iklim değişikliği nedeniyle daha da kötüleştiğini iddia ediyor.

Nehir suyundaki bir azalma yurt içi su taşımacılığını, Rusya'nın ticarete ve askeri ticarete artan bağımlılığını ve Ukrayna'daki savaşın diğer sonuçlarını azaltacaktır. Volga-Don Kanalı, Hazar filosunun deniz kuvvetlerini güçlendirmek için Azak Denizi ve Karadeniz'e gitmesine izin verdi; bu, Karadeniz'in sınırlarını belirleyen Montrö Sözleşmesini uygulamayan Türkiye için önemli bir roldü. Çatışmalara karışan ülkelerin askeri gemilerine bağlı.

Hazar Denizi boyunca küçülen sular ve gelişme, taşıma kapasitesini azaltarak, kara etkisini artırarak ve boru hatları için sık sık tarama yapılmasını gerektirerek ve liman operasyonlarını aksatarak deniz taşımacılığını daha da zorlaştırmaktadır.

Bu sorun sadece Rusya'yı değil, Orta Asya'dan Azerbaycan üzerinden Avrupa'ya giden yolları da ilgilendiriyor. Merkezi Koridor olarak da bilinen Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Koridoru, Orta Asya, Hazar Denizi ve Güney Kafkasya'dan geçiyor ve Çin ile Avrupa arasındaki ticaret için önemli. Hazar Denizi'nin küçülmesinden giderek daha fazla endişe duyan Kazakistan ve Azerbaycan'daki yetkililer, konunun eleştirildiğini söylüyor. Su kıtlığı bölgedeki tüm geçim kaynaklarını, su seviyelerini ve ekosistemleri etkiliyor ve Merkezi Koridor'un işleyişini ve ekonomisini tehdit ediyor.

Rusya, Hazar Denizi'ni askeri amaçlarla ve deniz ortamına ve denizcilik faaliyetlerine zarar veren volkanlardan gelen su akışını azaltmak için kullanmıştır. Mümkün olan tek çözüm, Tahran Anlaşması'nın çevre protokollerine bağlı kalan kıyıdaş ülkeler arasındaki çok taraflı işbirliği gibi görünüyor. Bu anlaşma, uluslararası çevre kuruluşlarının çevre sorunlarının izlenmesi ve finansmanı konusunda destek aldığı ve almaya devam edebileceği düzenli toplantılar yapılmasını öngörüyor.

Azerbaycan'ın Hazar bölgesi, Kasım 2024'te iklim değişikliğine ilişkin COP29 konferansına ev sahipliği yapacak ve bunu bu konuyu ele almak ve bölgesel işbirliğini artırmak için kullanabilir. Konferans, küresel toplumu güçlendirecek, bölgesel sorunların vurgulanması için bir fırsat sağlayacak ve Hazar Denizi'nin çevresel etkilerinin izlenmesi ve azaltılması için uluslararası desteğin toplanmasına olanak sağlayacak.

Her ne kadar COP29, Hazar meselesini küresel düzeyde ortaya koysa da, uluslararası aktörlerin deniz meselesini çözmeye yönelik tedbirleri kabul etmesi ve desteklemesi pek mümkün görünmüyor. Rusya'nın Hazar Denizi'ndeki askeri kullanıma veya savaşı bitirmeye niyeti olmadığı ve Batı'nın Rusya ile her türlü işbirliğini durdurduğu için jeopolitik, pratik çözümlerin uygulanmasının önünde engel gibi görünüyor.