Işın Toymaz / Berlin
Küllenmiş 'egemen kültür' tartışmalarını kısa bir süre önce yeniden gündeme getiren Federal Almanya İçişleri Bakanı Thomas de Maziere, şimdi de Alman Protestan Kiliseleri Günleri kapsamında kiliselere İslam’la ilgili şaşırtan bir çağrıda bulundu.
Hıristiyan Demokrat Birlik (CDU) partili siyasetçi De Maziere, kiliselere seslenerek İslamiyet hakkında kamuoyunda daha fazla tartışma platformu yaratmalarını istedi. Almanya’nın başkenti Berlin’de bugün başlayan Kilise Günleri’ne ilişkin Die Zeit gazetesine konuşan Maziere, kiliseleri 'İslam' konusunu devlete devretmekle suçladı.
De Maizere’in açıklamasında “Kiliselerden, tartışmalı konularda daha fazla söz sahibi olmasını arzu ederim. Örneğin Hıristiyanlıkla İslamiyet arasındaki bağlar, Avrupa İslam’ı nasıl olmalı, din özgürlüğü nerede biter, gibi konularda. Elbette Müslümanlar hakkında da. Bu tartışmalarda kiliseler yeterince aktif değil'' ifadeleri dikkat çekti.
Hıristiyanlara özel dev bir etkinlikte Federal İçişleri Bakanı Thomas de Maziere’in böyle bir çağrıda ve davette bulunması anlamlı bulundu. Kiliselerin böyle bir misyon üstlenmesine yönelik soru işaretleri çoğaldı.
Aslında Alman bakanın bu çağrısı yeni değil.
'AVRUPA İSLAMI' VE BASSAM TİBİ
Almanya’da neredeyse 25 yıldan bu yana “Avrupa’da İslam’a Batı değerlerinin hakim olduğu bir format atılıp atılmaması ve bu yöndeki reformlar'' tartışılıyor. Tartışmaların somut ve yeni sonuçlarından biri de Liberal İslam Birliği (LİB) ile haziran ayında Berlin’de açılacak bir diğer 'liberal cami'. Bu girişimin, Avrupai bir İslam’ın müjdeleyicisi olup olmayacağını zaman gösterecek.
Nereden geldi peki bu 'Avrupa İslamı' terimi? Belleklerimizi tazeleyelim.
AVRUPA-İSLAM SENTEZİ TUTAR MI?
'Avrupa islamı' kavramını ilk dile getiren teorisyen, Suriye kökenli Alman düşünür Prof. Dr. Bassam Tibi.
Afro İslamı ya da Hint İslamı’nı örnek göstererek “Neden bir Avrupa İslamı’ndan söz edilemesin?'' düşüncesini yüksek sesle dile getiren Bassam Tibi, ilk kez 1992 yılında Paris'te bu kavramı ortaya attı. Tibi’ye göre “Avrupa İslamı'' Avrupa değerlerinin Müslümanlıkla sentezlenmesi anlamına geliyor.
Kitapları Türkçeye de çevrilen Tibi, Avrupa İslamı’nı o dönemde nasıl tarif ediyordu, bir bakalım:
''''Avrupa İslamı dini politikadan keskin hatlarla ayırır. Demokrasiye sıkı sıkı bağlıdır. Sadece siyasi bir sistem olarak değil, bir yaşam biçimi olarak da demokrasiyi benimser. (...) Avrupa İslamı birden fazla kimlik içerir. Almanya'da yaşayan bir Türk örneğin, Alman yurttaşıdır, Türk kökenlidir ve Müslümandır. (...) Türkiye Avrupalı kimliğini alırsa, toplum tam anlamıyla dini siyasetten ayırmayı öğrenecek.''
Bassam Tibi’nin 'Avrupa İslamı' formülü her ne kadar dini siyasetten ayrı tuttuğu iddiasını içerse de bu konuda farklı tezler dile getiriliyor.
'SİNSİ' ASİMİLASYON MU?
Tibi’nin görüşleri tür akademik çevrelerinde de tartışmalara yol açmıştı. Türkiye’de de irili ufaklı üniversitelerde tezlere ve akademik seminerlere konu olan Avrupa İslamı hakkında farklı görüşler hakim. Kimilerine göre Tibi’nin formülü siyasi bir kimlik projesi.
Örneğin, Bassam Tibi’nin 'Avrupa İslamı' formülünün Almanya’da “demokratik olmayan güçlerin önderlik ettiği İslam topluluğunda kendiliğinden gelişemeyeceği ve tepeden inme bir uygulamayı gerektirdiği'' fikrine işaret eden bazı akademisyenler, bu nedenle Tibi’nin söz konusu formülünün sadece akademik çevrelerde sınırlı kalmadığını ve Avrupalı siyasi liderlerden de destek gördüğüne işaret ediyorlar. 'Euro-İslam' anlayışına karşı çıkanlara göre, 'Avrupa İslamı' anlayışı, 'asimilasyon'un 'sinsice' bir yeni versiyonu. Bu yönde iddiaların ardı arkası kesilmiyor.
TERÖR BU TARTIŞMAYI KÖRÜKLEDİ
11 Eylül saldırılarının ardından Avrupa’daki Müslümanlar ile yerli Hıristiyan toplum arasındaki ilişki büyük zarar gördü. O günden bu yana köktendinci terör tırmanırken, buna paralel olarak Avrupa’daki Müslümanlara yönelik önyargılı yaklaşımlar ve ayrımcı bakış pekişti.
Sağ popülist politikanın yükseldiği Avrupa’da İslamofobik hareket de ivme kazandı.
Radikal İslamcı teröre karşılık, Almanya’da son dönemde camilere yönelik ırkçı saldırılar gündemden düşmezken, ibadet yerleri hakkında da “Camiler radikal ideolojilerin merkezleri oldu'' algısı yaratıldı.
Radikal İslamcı terör örgütü IŞİD’in Avrupa ülkelerindeki kanlı eylemleri de ne yazık ki, o ülkelerde yaşayan Müslümanlarla aradaki son güçlü bağların zedelenmesine hizmet ediyor.
Avrupa ülkelerinde de tırmanan İslamcı terör Almanya’da yeniden 'Avrupa İslamı' tartışmalarını tam 15 yıl aradan sonra yeniden tetikledi.
Konu bugün Almanya İçişleri Bakanı Thomas de Maziere tarafından hem de Alman Protestan Kiliseleri Günleri kapsamında yeniden dile getirildiğine göre Avrupalı Türkler ve Müslüman kuruluşların temsilcileri hızla bu konuda kafa yorma ve çözüm üretmekle yükümlüdürler.
Potansiyel terörist konumuna düşen Müslümanların Avrupa’daki tek kurtuluşu gerçekten vikipedi’de tarif edildiği gibi “Avrupa'da gelişmesi gerektiğine inanılan varsayımsal yeni bir İslami mezhep'' olan Avrupa İslamı mıdır? Bu tarife göre “bu yeni tür İslami mezhep İslam'ın görevlerini ve ilkelerini insan hakları, hukukun üstünlğü, demokrasi ve cinsiyet eşitliği gibi Avrupa'nın aydınlanma dönemi sonrası değerlerini ve geleneklerini de içeren çağdaş Avrupa kültürü ile birleştirir'' mi gerçekten?
'AVRUPA İSLAMI', FARUK ŞEN ve AfD
Bu sorulara TAVAK Vakfı Başkanı olarak çalışmalarını sürdüren Prof. Dr. Faruk Şen kısmen yanıt veriyor, diyebiliriz. Tibi’nin görüşünü Türkiye’de temsil eden isimlerden biri olan Şen, Avrupa İslamı’nın uyuma büyük katkı sağlayacağını söylüyor.
'Euro-İslam' kavramını tercih eden Şen, Avrupa İslamı’nın en çok tartışıldığı dönemlerden biri olan 2002’de yaptığı bir açıklamada Avrupa'da yaşayan Müslüman göçmenlerin kendilerine özgü bir İslami yaşam tarzı geliştirdiklerini belirterek, bu yaşam tarzının adının 'Euro İslam' olduğunu söylemişti.
O dönemde Türkiye Araştırmalar Merkezi (TAM) Müdürü olarak görev yapan Prof. Dr. Faruk Şen, "Türk Göçmenlerin Dini Eğilimleri"konulu araştırmanın sonuçlarını ve Avrupalı Müslümanların yaşam tarzı 'Euro-İslamı' tanıttığı toplantıda Avrupa’daki Müslüman göçmenlerim, içinde yaşadıkları endüstri toplumunun değerleri ile uyumlu yaşam tarzı 'Euro İslam'ın ise Türk-İslam anlayışına yakın olduğunu belirtmişti.
Türk İslam anlayışı gibi birçok İslami yaşam tarzının mevcut olduğunu vurgulayan Şen Avrupa'daki Müslümanların ise kendilerine özgü bir İslami yaşam anlayışına sahip olduğunu savunmuştu.
Önümüzdeki dönemde 'Avrupa İslamı' kavramı ile sık sık karşılaşacağımız düşünülürse, sağ popülist parti AfD’nin bu konuya yaklaşımı merakla bekliyoruz.
KİLİSE GÜNLERİNDE BİNLERCE ETKİNLİK
Bugün başlayan ve 28 Mayıs pazar gününe dek Berlin’de devam edecek olan Alman Protestan Kiliseleri Günleri’ne 100 binden fazla ziyaretçi bekleniyor. Avrupa’daki dinler, mezhepler ve uluslararası diyalogların mercek altına alındığı, yaklaşık 2 bin etkinliğe ev sahipliği yapan program kapsamında konserler, paneller, ayinler yer alıyor.
ABD eski Başkanı Barack Obama’nın da konukları arasında yer aldığı Alman Protestan Kiliseleri Günleri’nde Judy Bailey, Heinrich Bedford-Strohm, Yvonne Catterfeld, Thomas de Maizière, Staffan de Mistura, Melinda Gates, Max Giesinger, Ágnes Heller, Ulrich Khuon, Thabo Makgoba, Angela Merkel, Jennifer L. Morgan, Kasha Nabagesera, Armin Nassehi, Amos Oz, Schandmaul, Martin Schulz, Frank-Walter Steinmeier, die Wise Guys, Bodo Wartke ve Anne Wizorek gibi siyaset, sanat, kültür ve bilim dünyasının önemli isimleri de birer konuşma yapacak.