Sigaranın doğrudan neden olduğu bilinen ve kanıtlanan hastalık olan 'buerger hastalığı', çoğu zaman bacak atardamarlarındaki kan akışını durdurarak zamanla ağrıya neden oluyor.
Tedavide geç kalındığı takdirde kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen buerger hastalığı, uzuv kaybına neden olabiliyor. Kalp ve damar cerrahisi uzmanı Prof. Dr. Faruk Cingöz, buerger hastalığı ve tedavi şekilleri mevzusunda bilgi verdi.
Prof. Dr. Faruk Cingöz
BUERGER (BUDAMA) HASTALIĞI NEDİR?
Buerger hastalığı, orta ve küçük çaplı damarlarda lokalize olan, tıkayıcı, mikropsuz iltihaplı, sebebi belli olmayan, iyileşme ve yeniden hastalanma ile seyreden (episodik), daha çok gençlerde görülen bir hastalıktır. Yapılan araştırmalarda bu hastalıkta bağışıklık sisteminde görülen anormallikler sebebiyle immünolojik damar iltihabı olduğu belirlenmiştir.
Hekimlikte tromboanjiitis obliterans, halk arasında 'budama' (spontan ampütasyon) hastalığı olarak bilinir. Buerger hastalığı, kol ve bacaklardaki arter ve damarların nadir görülen bir hastalığıdır. Tromboangiitis obliterans olarak da adlandırılan Buerger hastalığında, kan damarları iltihaplanır, şişer ve kan pıhtılarıyla (trombüsler) tıkanabilir. Buerger hastalığının kesin nedeni bilinmemektedir.
Fakat tütün kullanımı Buerger hastalığının gelişiminde açıkça rol oynamaktadır. Tütünün içindeki kimyasalların kan damarlarının iç yüzeyini tahriş ederek şişmelerine neden olduğu düşünülmektedir. Ayrıca bazı kişilerin hastalığa genetik yatkınlığı olabileceğinden şüphelenilmektedir.
BUERGER (BUDAMA) HASTALIĞI BELİRTİLERİ NELER?
* Hastalığın aktif olduğu dönemlerde ilgili damar bölgesi hassas ve ağrılı.
* Hastada genel bir kırgınlık, halsizlik yorgunluk ve ateş var. İlk belirti olarak ortadan kaybolan ayak terlemesi de olabilir. Parmaklarda soğukluk ve hissizlik oluşur.
* Bazen ilk bulgu terleme kaybı yerine yürümekle ayaklarda oluşan hissizlik. Çoğu zaman toplardamarlarda dolgunluk azalması dikkat çekici olabilir.
* Zamanla yürümede topallama gelişebilir. Genellikle baldır bölgesinde ağrı ayırıcı bir özellik.
* Hastalık ilerledikçe ayaklarda morarmalar başlar. Sonrasında geceleri artan istirahat ağrıları ile birlikte parmaklarda yaralar ortaya çıkar.
* Müdahale edilmediğinde kangrenleşme oluşarak kişi önce parmaklardan başlayıp yukarılara doğru ilerleme yapan uzuv kaybına uğrar.
BUERGER (BUDAMA) HASTALIĞI KİMLERDE GÖRÜLÜR?
En çok 25-40 yaş arasındaki sigara içen genç erkekler arasında görülüyor. Buerger hastalığı Türkiye'de damar hastalıkları grubunun yüzde 7-10 kadarını oluşturur. Kadınlarda görülme olasılığı ise vakaların yüzde 2'si kadardır. En önemli sebebi sigara içenlerde nikotin metaboliti olan cotinine'in (nikotinin vücuda girdikten sonra dönüştüğü madde) tetiklediği damar duvarına karşı vücudun geliştirdiği aşırı hassasiyettir.
Homosistein yüksekliğine bağlı serbest oksijen radikallerin artışı da damar duvarlarını duyarlı hale getirmekte ve reaksiyonu başlatabilmektedir. Bunun yanında, sık soğuğa maruz kalma, sosyoekonomik düzeyin düşüklüğü, kötü beslenme, hepatit B sarılığı geçirme, fibrinojen yüksekliği, pıhtılaşmaya meyil nedenleri arasında sayılabilir.
BUERGER (BUDAMA) HASTALIĞI TEŞHİSİ NASIL KONULUR?
Klinik olarak 5 ana kriter (shionaya) esastır. Sigara içilmesi, 50 yaş altı, diz altı tutulumu, atheroskleroz risk faktör yokluğu ve üst ekstremite tutulumundan 4'ünün varlığı teşhis için yeterlidir. Hastanın şikayetleri üzerine atardamar muayenesinde çoğunlukla yukarıdaki kriterlere göre tanı konulmaktadır. Muayene sonrası sıklıkla tıkanıklığın yeri ve derecesini belirlemek için ultrasonografik ve doppler çalışmaları yapılmalıdır.
Hastalığın arter ağacındaki tutulumu için tomografik anjiyografi gerekmektedir. Böylelikle tıkanıklığın yeri, tıkama miktarı, uzunluğu, parmaklara kan akış yolu ve en önemlisi yardımcı (kollateral) kan damar varlığı saptanır. Tedavide bu çok önemlidir. Bazı durumlarda istenen klasik anjiyografi ise hem tanı hem de tedavi amaçlıdır.
BUERGER (BUDAMA) HASTALIĞININ TEDAVİSİ VAR MI?
Öncelikle sigara kesinlikle bırakılmalıdır. Buerger hastalığı, sigaraya karşı gelişen alerji olarak değerlendirildiği için alerjen yani sigara bırakmak tedavinin ilk başlangıcı ve olmazsa olmazıdır. Çünkü alerjen ortadan kalkarsa hastalıkta da ortadan kalkacaktır. Sigarayı bırakan Buerger teşhisi konmuş hastaların ortalama yüzde 90'ında ayakta yara bile olsa iyileşme görülmektedir. Sürdürülebilir ve düzenli bir egzersiz programı zorunludur. Azami ölçüde soğuk havalardan ve soğuk travmasından korunulmalı.
İlaç tedavisinde ise ağrı kesici, damar genişletici, pıhtı eritici ve engelleyici ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçlar sürekli ve kesintisiz kullanılması gerekir, asla bırakılmaz. Yara var ise; lokal tedavinin yanı sıra ozon, yüksek basınçlı oksijen, PRP ve kök hücre uygulamaları yapılabilmektedir. Günlük kullanımdaki ağrı kesiciler ne yazık ki ağrıyı kısmen azaltsa da çoğu zaman etkisiz kalmaktadır. Bu durumda uzman hekim uyuşturucu nitelikli ağrı kesiciler verebileceği gibi epidural anesteziyi yani kısmı anesteziyi gerekli görebilmektedir.
BUERGER (BUDAMA) HASTALIĞI TEDAVİSİ NEDİR?
Bu tedavilere yanıt alınamazsa ilk olarak anjiyografik olarak damarın açılması amaçlanmaktadır. Yine de sonuç alınamazsa hasta uzvu besleyen damarları daraltan sempatik sinirlerle birlikte açık rekonstrüktif damar ameliyatları yapılır. Bunlara da yanıt alınmazsa ne yazık ki ilgili bölgenin kesilme kararı verilmektedir.
İyileşme ve yeniden hastalık oluşması ile birlikte hastalık ilerler daha önce kesilen yerin üstünden kesilmesiyle süreç devam eder gider. Ancak hastaların büyük çoğunluğunda alışkanlıklarını damar sağlığı yönünde değiştiren ve geliştiren, ilaçlarını düzgün kullanan ve kontrollerini aksatmayan hastalarda klinik durgunluk oluşarak kişi kötü tablolardan kurtulabilir.