Siyasi görüş ifadesini mecburen kullandım çünkü, bazı akademisyenler dahil, aşıların üretildiği ülkeye göre, bazıları ırk ayrımcılığı yaparak görüş belirtmiş. Bilimsel temellerden uzak ifadeler bu makalede yer almıyor.
Ayrıca, aşı ile ilgili yeni bilgiler geldikçe okuduğunuz bu sayfada (bold olarak) güncelleme yapılacak. Bu nedenle haberin yer aldığı twiti favorilerinize eklemenizi rica edeceğim.
Başlıklar şunlar:
* Aşıların sınıfı
* Etkisi
* Geleneksel aşı yöntemleri
* Yan etkileri (En çok bu tartışılıyor)
* Aşı öncesi ve sonrası
* Antikor üretimi
* Aşıların fiyatı
* Devletlerin COVID 19 aşısı politikaları
* Sağlık muhabirliği
AŞI SINIFLARI
Başta şunu belirtelim.
Görüştüğümüz tüm uzmanlar, AŞININ YAPILMASI gerektiğini savunuyor.
Aşı yapıldıktan sonra uzun uzun anlattıkları konu ise yan etkileri.
Önce genel bilgileri hatırlatalım.
Son bir ayda tüm dünyada yaklaşık 7 milyon insan COVID 19 aşısı yaptırdı.
Onay alan aşı üreticileri ve aşı sınıfları, etkisi
Pfizer/Biontech ve Moderna (ABD)
Aşı türü: RNA - DNA (mRNA)
Aşı etkisi: Biontech: Yüzde 95
Aşı etkisi: Moderna: Yüzde 95,4
Sinovac - CoronaVac (Çin)
Aşı türü: İnaktif
Aşı etkisi: Yüzde 91,5
Gamaleya Sputnik V (Rusya)
Aşı türü: Viral vektör
Aşı etkisi: Yüzde 95
AstraZeneca (İngiltere)
Aşı türü: Viral Vektör:
Aşı etkisi: Yüzde 90
172 firma ise araştırma yapıyor.
(Üretici firmaların kamuoyuna verdiği bilgilerdir)
Aşı türü neden önemli?
Çünkü;
Aşı türlerine göre yan etkileri belli oluyor.
Örneğin; memleketimizde kullanılan Sinovac, inaktif türü aşı ile başlayalım.
Çin'de iki ayrı aşı firmasının ürünleri var.
Sinovac ve Sinopharm.
İkisi de inaktif aşı türü.
Türkiye'nin 50 milyon doz sipariş verdiği Sinovac'ın ürünü CoroVac kullanılacak.
O yüzden CoronoVac aşısı üzerinden verileri paylaşacağız.
Sinovac (CoronoVac) - İnaktif aşı türünün artıları
+ Virüsün çoğalmasını engelliyor.
+ Bağışıklığı düşük insanlarda da etkili.
+ Virüse karşı vücudun antikor üretmesine neden oluyor.
+ Sağlıkçıların deyimi ile "inatçı aşı", bilimsel karşılığı ise, daha önce test edilen türden.
+ İnaktif aşı türüne vücudumuz alışık. Daha önce siz veya anne babanız grip veya benzeri bir aşı olduysa tabii.
+ İnaktif aşının en büyük artısı, (Daha önce üretilen çoğu grip aşısı ve çocuk felci aşısı inaktif) insan vücudu tarafından bilinir olması, test edilmesi. Yan etkisi en düşük olan aşı türlerinin başında geliyor.
+ İnaktif virüs tekniğinde (en eski yöntem olarak biliyor) enfekte etme özelliğini yitirmiş virüsün enjekte edilmesi suretiyle, vücudun hastalığa bağışıklık kazanması hedefleniyor.
Sinovac - İnaktif aşıların eksileri, yan etkileri, zararları
- COVID 19'a karşı etkisi diğer aşılara göre düşük. Etki oranı yüksek açıklansa bile bilim insanlarının bunu söylüyor.
- Diğer aşı türlerine gibi tek veya iki doz yetmiyor. Etkisinin yükselmesi için iki dozdan fazla yapılması gerekiyor.
- Sağlık Bakanlığı'nın açıklamasına göre Türkiye'de iki doz yapılacak.
- Etki sonucu ülkeden ülkeye değişiyor.
Biontech Pfizer ve Moderna - Aşı türü DNA-RNA
Dünyada en çok kullanılan aşı üreticisi ve türü.
Her iki aşı da formülünde mesajcı ribonükleik asit (mRNA) veya bilinen adıyla RNA türü aşı içeriyor.
Biontech Pfizer ve Moderna'nın artı ve eksilerini paylaşırken şunun altını çizmek gerekiyor, üretici firmanın iddiası. Çünkü bu aşı daha önce test edilmedi.
Üretici firmaya göre artıları neler?
+ Faz - 3 deneylerine göre DNA ve RNA bazlı aşılar ile vücut öncü antikor üretebiliyor.
+ RNA tabanlı aşılarda virüsün tamamı yerine, genetik kodlarını taşıyan RNA zincirinden bir kısım vücuda enjekte ediliyor.
+ Vücut hastalık bulaşmadan önce kendisini savunma durumuna getiriyor.
+ Aşıdaki materyal parçacıklar virüsün (COVID 19) dış yüzeyindeki protein kılıfının kodlarını içeriyor.
+ Aşı yapıldıktan sonra vücudun bu DNA ve RNA kodlarındaki talimatları kullanarak virüs ya da antijenin kılıfını üretmesini sağlıyor. Daha sonra da bağışıklık sistemi bu parçacıklara uygun antikorlar üreterek gerçek virüs vücuda girdiğinde savunmaya hazır hale geliyor.
+ RNA yapısından dolayı üretimi daha kolay.
Biontech Pfizer ve Moderna eksileri, yan etkileri, zararları neler?
- DNA - RNA türü aşılar daha önce insanlarda hiç kullanılmadı. Yan etkileri konusunda en küçük bir işaret bile yok.
(Aşıların yan etkisi konusu ülkelerin sağlık politikaları başlığında da yer alacak)
- Pfizer/Biontech ve Moderna aşısının Faz 3 testi ilk virüse göre yapıldı. Mutasyona uğrayan virüs konusundaki test sonuçları açıklanmadı.
- RNA yapısından dolayı soğutma sistemi olan yerlerde muhafaza ediliyor. (Tedarik firmaları için bu sorun değil)
AstraZeneca - Gamaleya Sputnik V - Aşı türü viral vektör
Viral vektör aşıları kabaca tarif edelim.
Gen teknolojisi kullanılarak, virüsün taşıdığı genetik materyalin bir kısmı, başka bir virüs içine yerleştiriliyor ve vücuda enjekte ediliyor.
Genetik mühendisleri ve biyologlar tarafından 1970 yılından beri kullanılıyor.
AstraZeneca - Gamaleya Sputnik V aşısının artıları
+ Yan etkisi testi yapılan aşı türü.
+ Çiçek aşısında kullanıldı.
+ Tek doz aşı yeterli olabiliyor.
+ Covid-19'un insan hücrelerine tutunmasını sağlayan çivi proteini eklenen adenovirüs var.
+ Aşı ile enzimin yapay olarak ortaya çıkmasını ve vücudun buna karşı koruyucu antikorlar üreterek gerçek virüse karşı bağışıklık kazandırıyor.
AstraZeneca - Gamaleya Sputnik V'nin eksileri, yan etkileri ve zararları
- Bağışıklık sistemi bu vektörleri tanıyabiliyor. Etkisi düşüyor.
- Viral vektör aşıların üretim aşamasında canlı bir hücreye ihtiyaç duyduğu için hammadde gereksinimi iki katına çıkıyor.
- Daha uzun süre muhafaza edilebilmeleri için ise eksi 20 ya da eksi 70 santigrat derecede tutulmaları gerekiyor. (Tedarik firmaları için bu sorun değil)
Aşıların önemi
COVID 19'a karşı üretilen aşıların en büyük görevi kaba tarifle, vücudun antikorlarını arttırmak, direncini yükseltmek.
Eğer aşı yapılmazsa vücut;
+ Virüs yayılıyor.
+ Virüs yayılmaya başlayınca vücut antikorları üretiyor.
+ Antikor üretirken öksürük, ateş, tat alamama, nefes darlığı gibi semptomlarda görülebiliyor.
+ Aşı ile birlikte üretilen antikorların bir kısmını saklayarak gelecekteki hastalıklar için bir anlamda hafıza hücreleri saklıyor.
Yan etki endişesi...
Bu makaleyi hazırlarken okuduğum yüzlerce bilimsel veri, görüştüğüm uzmanların aşıların yan etkisi konusundaki ortak görüşü; geleneksel yöntemlerle, yani başta inaktif, ardından viral vektör türü aşıların yan etkisinin az olacağı yönünde.
m-RNA tipi aşı türü için bilim insanları yan etki konusunda bir şey söylenemiyor. Çünkü henüz hiç bir veri yok.
Antikor nasıl oluşur?
Aşı yapıldıktan sonra da, önce de mutlaka yapılması gerekenler var.
Özellikle antikor üretimi.
Bu konuyla ilgili BBC'nin Sağlık ve Bilim Muhabiri James Gallagher'in haberini paylaşalım.
Aşıların maliyeti ne, hangi aşı ne kadar?
Aşıların maliyet konusunda öncelik AstraZeneca.
Çünkü,
İngiltere'de Oxford Üniversitesi Jenner Enstitüsü ile Oxford Aşı Grubu iş birliğinde geliştirilen ve üretim lisansı İngiliz-İsveç ilaç şirketi AstraZeneca aşı üretiminden kar etmeyeceğini açıkladı.
Bir doz 2.5 dolar
Pfizer/ BioNTech maliyeti
Üretici firma aşının fiyatının piyasa değerinin altında olacağı ve bölgelere göre farklılık gösterebileceği belirtilmişti.
ABD ve AB'de bir doz 15,5 euro
(İki doz olunması gerektiğini savunuyor Pfizer/ BioNTech)
Yani aşının maliyeti 39 dolar.
Moderna maliyeti
Bir doz aşının maliyeti: 25 ila 37 dolar arasında
Sputnik V maliyeti
Bir dozu 10 dolardan az
Rusya'da vatandaşlarına ücretsiz
Sinovac - CoroVac maliyeti
Ülkelere göre değişen fiyatlara var.
Reuters'ın aktardığına göre CoronaVac aşısının tek dozu Çin'de 200 yuan (yaklaşık 30 ABD Doları) tutuyor.
Türkiye'de ücretsiz yapılacak. (Son anda ek vergi konulmazsa)
Ülkelerin salgın konusunda sağlık politikaları nasıl?
Covid 19, (pandemi diye dilimize dolandı ama Türkçesi salgın) ülkelerin sağlık politikalarının çok açığı var.
Finans dünyasından iki örnek vererek ülkelerin sağlık politikalarına bakalım.
16 Mayıs 2020'de aşı bulunuyor haberi bile dünya piyasalarını coşturdu.
9 Kasım 2020'de Pfizer/Biontech aşısı etkili haberi ekonomi kanallarında ve gazetelerinde son dakika olarak verildi. Piyasa analizleri yapıldı.
Tamam salgın nedeniyle ekonomi çöktü ama bu ekonomik çöküş ülkelerin hatta Dünya Sağlık Örgütünün sağlık politikasında etik erozyona neden oldu.
Çünkü,
Normalde FDA onayı (Amerika Birleşik Devletleri Sağlık Bakanlığına bağlı; gıda, diyet eklentileri, ilaç, biyolojik medikal ürünler, kan ürünleri, medikal araçlar, radyasyon yayan aletler, veteriner aletleri ve kozmetiklerden sorumlu büro) için 10-15 yıl bekletiliyor. Salgından dolayı bu işler hızlandırıldı. Ancak, özellikle test sonuçları netleşmeyen aşı türlerinin yan etkileri konusunda bir yaptırım şu an yok.
Gerçek şu;
1. Aşıya onay verilmezse ölümler artacak.
2. Ülke iflasları başlayacak.
Peki ya bir yıl veya daha sonra, aşıların yan etkisinin çok kalıcı, hatta daha da ileri gidelim ölümcül olduğu açıklanırsa ne olacak?
O zaman, belki Assange gibi cesur biri çıkıp bu verileri açıklar.
Ancak artık dünya sağlık politikası şu: Aşıların yan etkisi şu an ve uzun vadede gündemimizde yok.
Ayrıca yine ülkelerin sağlık politikalarında "zorla" aşı yaptırma yok.
Ama bu konuda ülkeler tarafından zorla yaptırılıyor (Tekrar girişteki uzman görüşünü hatırlatalım, aşı yaptırılmalı deniyor)
Aşı yaptırmayan ev hapsine mahkum kalıyor. Dünyanın her hangi bir yerinde aşı yaptırmayan biri ülkeler arası seyahat yapamıyor. Toplu kaşımayı kullanamıyor.
"Yan etkiler saklanacak"
Bu makaleyi hazırlarken görüştüğüm bilim insanları aşı mutlaka yapılmalı deseler de ortak endişeleri şu:
1. Yan etkilerin saklanması
2. Aşının etki oranını verilen orandan düşük olması.
3. Virüsün mutasyona uğraması sonucu yaşanacak hasar.
4. Gerçek etki ve sonuçların yıllar sonra açıklanması.
5. İlaç şirketleri çok güçlü. Veriler değiştirilebilir.
Aşıların bilinen yan etkisi neler?
Yan etkilere örnek en sağlıklı veri Lancet'te çıktı.
Lancet, tıpta bilim insanlarının makalelerinin yayınlandığı, referans olarak alınan haftalık hakemli bir dergi.
Yorgunluk: Yüzde 7,5
Baş ağrısı: Yüzde 3,5
Kas ağrısı: Yüzde 3
Ateş : Yüzde 3
Enjeksiyon yerinde ağrı: Yüzde 2,5
Sağlık muhabirliğinin önemi
Gazeteciliğinin her alanında olduğu gibi sağlık muhabirliği de deneyim istiyor. Üyesi olduğum Eğitim ve Sağlık Muhabirleri (ESAM) Derneğinde benden çok daha tecrübeli ve deneyimli meslektaşlarım var. Onlarda da öğrendiğim kıymetli bilgiler şunlar.
Görüş aldığımız hekim, akademisyen, sağlık personelinin verdiği bilgileri üç - dört kere kontrol etmek gibi.
Salgın sırasında ülkelerinin görüşlerini, politikalarını, sorgulamadan veren gazeteciler arttı.
Kontrol edilmeden verilen haberlere örnek olarak;
Sputnik internet sitesinde Sputnik V aşısı aleyhinde haber bulamazsınız.
Veya Çin Haber Ajansının içeriklerinde CoronoVac aşısı için mükemmel ifadeler yer alır.
Sağlık muhabirleri bu kaynaklara da bakar faydalanır ve kontrol ettikten sonra verir.
Gerçi son bir yılda başta Türkiye olmak üzere bir çok ülkede salgın verileri konusunda kamuoyunu yanlış bilgilendirdi ama gerçekler bir süre sonra ortaya çıktı, çıkıyor.
Sağlık muhabirliğinin önemi maalesef bu dönem daha kıymetli oldu. Çünkü şu an okuduğunuz bu haber için en az 100'e yakın makale okundu; uzmanlarla görüşüldü. Son dönem bir çok sektörde artan, haber okuma yerine niyet okumanın önüne geçmek için de hazırlandı.
Girişteki hatırlatmayı tekrar yapayım.
Aşı ile ilgili son gelişmeler, yine bu sayfada olacak.
Serkut Bozkurt