Dr. Mahfi Eğilmez, sadece iktisat alanındaki uzmanlığıyla değil, aynı zamanda edebi eserleriyle de tanınan bir isimdir. Kendi blogunda Türkiye ve dünya ekonomisine dair gözlemlerini ve değerlendirmelerini paylaşmaya devam ediyor.
Son günlerde katıldığı bir yayında, Türk Lirası'nın değer ölçme işlevini kaybettiğini belirten Eğilmez, bu konuyu bugünkü yazısında daha kapsamlı bir şekilde ele aldı. Yazısına, para kullanımı öncesindeki değiş tokuş sistemini açıklayarak başlayan Eğilmez, fiyatların nasıl oluştuğunu, enflasyonun etkilerini ve devlet müdahalelerinin fiyatlar üzerindeki etkisini saat örneğiyle anlattı.
Eğilmez, fiyat artışlarının bazı mal ve hizmetlerde, enflasyon oranının üstünde gerçekleştiğini hatırlatarak, "Bu farklı fiyat artışları, fiyatlar arasındaki göreceli ilişkileri alt üst etti" ifadesini kullandı.
Eğilmez'in yazısının özeti şu şekilde:
Bir mal veya hizmetin piyasada belirlenen değeri, fiyat ile ölçülür. Para kullanımından önce değiş tokuş sistemi geçerliydi; burada bir mal veya hizmet satın almak isteyen kişi, onun karşılığında başka bir mal veya hizmet vermek zorundaydı. Örneğin, A marka saat bin liraya, B marka saat ise iki bin liraya satılıyorsa, bu iki saatin değişim oranı B = 2A şeklinde olur. Normal koşullarda enflasyon artışları olsa da bu değişim oranı genellikle sabit kalır. Ancak, eğer A marka saatin fiyatı 1.500 lira, B marka saatin fiyatı ise 3.000 liraya yükselirse, değişim oranı yine B = 2A olarak kalır.
FİYATI BELİRLEYEN FAKTÖRLER
A veya B marka saatin piyasa değerini belirleyen en önemli faktör maliyetlerdir. Saati üretmek için gerekli malzeme, işçilik ve diğer giderler, saatin maliyetini oluşturur. Bu maliyetin üzerine bir kâr eklenmesi gereklidir. Genel olarak, bir ürünün satış fiyatı maliyet + kâr şeklinde belirlenir. Bununla birlikte, arz ve talep de fiyatı etkileyen önemli unsurlardır. Eğer bir malın talebi artarsa, satıcı fiyatı yükseltebilir; talep azsa, fiyatı düşürmek zorunda kalabilir.
ENFLASYONUN ETKİLERİ
Fiyatların belirlenmesinde, genel fiyat düzeyi de önemli bir rol oynar. Eğer ekonomide enflasyon varsa, o zaman ürünlerin maliyetleri ve dolayısıyla fiyatları da artar. Örneğin, aylık yüzde 5 enflasyon varsa, iki ay sonra bir ürünün satın alma gücü azalır. Bu durumda satıcı, maliyet artışlarını karşılamak için fiyatları artırmak zorundadır. Ancak bazı satıcılar, enflasyonun süreceğini düşündükleri için fiyatlarını geçmiş enflasyon oranının üzerinde artırabilir.
DEVLET MÜDAHALESİNİN ROLÜ
Devletin piyasalara müdahalesi de fiyatların belirlenmesinde etkili olabilir. Eğer bu müdahaleler farklı mal ve hizmetlere farklı şekillerde uygulandıysa, fiyatlar arasındaki ilişkiler bozulur. Örneğin, hükümetin A marka saate yüzde 10, B marka saate ise yüzde 30 vergi koyması durumunda, bu iki ürün arasındaki değişim oranı değişir.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Türkiye, son yıllarda yüksek enflasyonla birlikte piyasalara yapılan müdahaleler sonucu göreceli fiyatların dengesinin bozulmasıyla karşı karşıya. Bazı malların fiyatları açıklanan enflasyonun altında kalırken, bazıları bunun üzerinde artış göstermiştir. Bu farklı fiyat artışları, tüketicilerin yalnızca fiyat artışlarına değil, aynı zamanda göreceli fiyat ilişkilerinin kopmasına da şaşırmasına neden olmuştur.
Dr. Mahfi Eğilmez, Türk Lirası'nın değer ölçme niteliğini kaybettiğini vurgularken, toplumun genelinde yaşanan görecelilik kargaşasının sadece fiyatlarla sınırlı olmadığını, pek çok alanda kendini gösterdiğini ifade ediyor. Türkiye, geçmişteki durumuyla karşılaştırıldığında geriye gidişin farkındalığını yaşamaktadır.