Zaman zaman Türkiye’deki sigara kaçakçılığına değinip, bu iktidar döneminde sigara kaçakçılığının arttığını yazıp, vergi politikalarını eleştirmem ya da son yıllarda kullanımı hızla artan yeni nesil Iqos benzeri sigaraların Türkiye’ye sadece kaçak yollarla sokulmasının milyarlarca liralık vergi kaybı yarattığını ve bu kaçakçılığın gelirinin kimlerin cebine gittiğini sorgulamam bazılarını çokça rahatsız edip, nedense Yeşilaycıların hedefi yapsa da, AK Parti iktidarının 21 yıl boyunca “en başarısız olduğunu konu” ne diyecek olursanız, muhtemelen ilk sıralardan birine “tütün ve tütün ürünleri kullanımının azaltılması” başlığını yazabiliriz.
Şaka yapmıyorum, iktidarımız her ne kadar “sigara karşıtı” gibi görünse de, Cumhurbaşkanı Erdoğan sürekli olarak çevresindekilerin elinden sigara paketlerini alıp, sigarayı bırakma sözü verdirtse de, tütün karşıtı kampanyalar yıllardır televizyonlarımızı işgal etse de, Türkiye’de tütün kullanımı azalmıyor tam aksine artıyor. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, son 20 yıl içinde tütün ve tütün ürünleri kullanımının azaltılmasında en başarısız ülke Türkiye.
Tüm kampanyalara, arttırılan vergilere, iktidarın sözde sigara karşıtlığına rağmen Türkiye’de tütün ve tütün ürünleri bağımlılığı giderek artıyor. Türkiye’de tütün bağımlılığı sadece son üç yılda yüzde 30,6’dan, yüzde 32’ye çıkmış durumda.
Ve açıkçası ben bunun bilerek yapıldığına inanıyorum çünkü Devlet’in ÖTV gelirlerinin yüzde 24’ü tütün ürünlerinden alınan vergilerden geliyor. (Alkollü içkilerden gelen ise yüzde 10)
Devlet’i idare edenler, bu gelirden vazgeçmek istemiyor. Hatta artması hoşlarına gidiyor.
Ancak yanlış vergi politikaları nedeniyle sigara tüketimi artarken, sigara ve tütün kaçakçılığı da hızla artıyor.
Size basit bir soru sorayım.
Sizce geçtiğimiz yıl kaçak sigara ve yasa dışı kaçak tütün kullanımının toplam tütün piyasasına oranı ve bunun parasal karşılığı nedir?
Ben size söyleyeyim.
Tütün piyasasında yasa dışı ve haliyle vergi dışı ürünlerin oranı toplam piyasanın yaklaşık yüzde 30’u. Bunun parasal karşılığı ise 80 milyar TL. ve tahmin edeceğiniz üzere bunun hemen hemen tamamına yakını Güneydoğu Anadolu bölgemizden geliyor.
Bu kaçakçılığı kimlerin organize ettiğini, buradan gelen gelirin hangi örgütlerin cebine doğrudan ya da dolaylı olarak gittiğini tahmin etmek ise güç değil. Emniyet Genel Müdürlüğü sigara kaçakçılığının terörizmin finansmanında önemli bir faktör olduğunu raporlarında sürekli belirtiyor zaten.
Devlet’i idare edenler, vergileri arttırarak sigara kullanımını azaltacaklarını zannediyorlar ama yanılıyorlar. Vergi artışı tütün ve tütün mamulleri kullanımını azaltmıyor ama kaçakçılığı ve ucuz sigara kullanımını arttırıyor.
Çünkü sigara şirketleri işin kolayını bulmuşlar.
Türkiye’nin vergi politikası nedeniyle sigara fiyatı ucuzladıkça, vergi yükü azalıyor. Bir anlamda ucuz sigarayı Devlet finanse ediyor. Sigara üreticisi fiyatı aşağı çekip indirim yaptıkça, indirimin aslan payı Devlet kesesinden gidiyor, vergi kaybı oluyor.
Çünkü medeni ülkelerin aksine Türkiye’de tütün ve tütün mamullerinde “maktu” verginin oranı düşük, “oransal vergi”nin ise yüksek. Medeni ülkeler, Avrupa ülkeleri ise tam tersini yapıyor. Nispi vergiyi düşük tutuyor, oransal vergiyi yükseltiyor.
Sigara kullanımını 20 yılda yaklaşık 10 ila 20 puan arasında düşürmeyi başaran AB ülkelerinde sigaradan alınan fiyata bağlı yani “nispi” verginin oranı yüzde 27 iken Türkiye’de yüzde 63.
Maktu vergi oranı ise Avrupa’da yüzde 35 iken bizde yüzde 3.
Medeni ülkeler maktu yani fiyat ne olursa olsun sabit kalan fiyata bağlı olarak azalıp artmayan verginin oranını giderek arttırırken, bizimkiler düşürmüş.
Nispi verginin oranını yani fiyatla beraber artıp azalan vergiyi ise medeni ülkeler azaltırken bizimkiler arttırmış.
Avrupa’da 10 avroluk sigara da içsen, 5 avroluk sigara da içsen devletin aldığı vergi hemen hemen aynı.
Türkiye’de ise sigara ucuzladıkça vergi kaybı artıyor. Bu yüzden de sigara şirketleri ucuz sigara satmayı tercih ediyor. Sigara tüketimi azalmıyor, millet ucuz ya da kaçak sigaraya yöneliyor.
Ve yine Devlet’in kendi raporları yasa dışı tütün kullanımının arttığı dönemlerde, sigara kullanımının da arttığını ve kullanım yaşının da geriye çekildiğini gösteriyor.
Peki bunu ben biliyorum, bu sektörü biraz bilen herkes biliyor da Devlet bilmiyor mu!
Bilmemesi mümkün değil çünkü kullandığım tüm veriler Devlet’in verileri. Üstelik Maliye de, Hazine de benimle aynı fikirde. Maktu verginin oranı artsın, oransal verginin oranı azalsın diyorlar.
Ancak kime ait olduğunu belirsiz bir el mevcut durumun sürmesini istiyor ve sağlıyor.
Böylelikle hem ucuz sigara Maliye’ye finanse ettiriliyor.
Hem de kaçak pazarı giderek büyüyor.
Devlet’i idare edenler, kaçakçıya avantaj sağlıyor, Devlet’i ise zarara sokuyor.
Sigara kullanımının artması da cabası.