FREEDOM HOUSE RAPORU: TÜRKİYE'NİN WEB ÖZGÜRLÜĞÜ TEHDİT ALTINDA
ABD merkezli sivil toplum kuruluşu Freedom House, bu yıl yayımladığı İnternette Özgürlük raporunda Türkiye'nin web özgürlüğünün ciddi tehditlerle karşı karşıya olduğunu belirtti. Türkiye, 72 ülke arasında "özgürlük" endeksinde 56. sırada yer alıyor. Rapor, incelenen ülkelerden 27'sinde çevrimiçi güven koşullarının kötüleştiğini, sadece 18 ülkede ise pozitif bir ilerleme kaydedildiğini ortaya koyuyor.
2024 yılı itibarıyla internetin 19 ülkede "özgür", 32 ülkede "kısmen özgür" ve 21 ülkede "özgür olmadığı" kaydedildi. Türkiye de bu yıl yine "özgür olmadığı" kategorisinde yer aldı. Raporda, Türkiye'deki kötü gidişatın başlıca nedenleri arasında baskı ve sansür uygulamaları gösteriliyor. İnternete erişim kolaylaşmasına rağmen, baskı unsurları da giderek artış gösteriyor. Sosyal medya paylaşımlarına verilen ağır hapis cezaları ve çok sayıda erişim engeli, Türkiye'nin dijital karnesini olumsuz yönde etkileyen önemli faktörler arasında.
Freedom House, AKP hükümetinin uygulamaları için, "Sansür ve nezaret artıran yasaların yürürlüğe girmesiyle çevrimiçi söylem suç haline geldi" ifadesine yer veriyor. Ayrıca, çevrimiçi trol ağlarının hükümet yanlısı dezenformasyonu yaymaya devam ettiği ve gazeteciler ile sosyal medya kullanıcılarının hukuki suçlamalarla karşı karşıya kaldığı vurgulanıyor.
Rapor, Türkiye'deki durumu açıklayan bazı örneklere de değiniyor:
- Temmuz 2023'te sosyal ağ operatörü X'e reklam yasağı getirilmesi, yerel ofis açma ve temsilci atama koşulunun ardından Mayıs 2024'te sona erdi.
- Ocak 2024'te Anayasa Mahkemesi, "kişilik haklarının ihlali" nedeniyle engelleme ve içerik kaldırma kararları vermek için sıkça kullanılan bir kanun maddesini iptal etti, ancak bu karar mevcut rapor dönemi sona ermeden önce yürürlüğe girmedi.
- Aralık 2023'te 17 sanal özel ağ (VPN) hizmeti mahkeme kararı olmaksızın engellenerek çevrimiçi medya ortamı daraltıldı.
- Mayıs 2024'te, eski HDP eş başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ'ın da aralarında bulunduğu 20 Kürt siyasetçi, sosyal medya paylaşımları sebebiyle 9 ila 42 yıl arasında hapis cezalarına çarptırıldı.
Freedom House Türkiye Raportörü Gürkan Özturan, Türkiye'nin 2024 yılında bir puanlık artış kaydettiğini, ancak bunun "özgür değil" kategorisinden çıkmak için yeterli olmadığını belirtti. Hükümetin zorlayıcı yasaları uygulamaya devam ettiğini vurgulayan Özturan, seçim dönemlerinde haber platformlarına erişimin engellenmesi ve sosyal medya paylaşımlarından kaynaklanan ağır cezaların bu dönemdeki önemli gelişmelerden olduğunu ifade etti.
Dünya genelinde 72 ülkenin incelendiği raporda, 27 ülkede koşulların kötüleştiği ve 18 ülkede iyileşme kaydedildiği belirtildi. Kırgızistan, en çok gerileme gösteren ülke olarak öne çıkarken, Zambiya en çok ilerleme kaydeden ülke oldu. Myanmar ve Çin, web özgürlüğü açısından en kötü ortama sahip ülkeler olarak raporda yer aldı. Myanmar'daki askeri darbenin, son 10 yılda bir ülkenin Çin kadar düşük bir puan almasına neden olduğu vurgulandı.
Seçim yılı olarak nitelendirilen 2024'te, dünya nüfusunun dörtte birinin seçimler için sandık başına gideceği öngörülüyor. Bu bağlamda, raporun yayımlandığı 16 Ekim'e kadar yapılan seçimler, dijital özgürlükler konusundaki ülke karnelerini etkileyecek önemli bir unsur olarak öne çıktı. Rapor, seçim düzenleyen veya seçime hazırlanan 41 ülkeden en az 25'inde, hükümetlerin siyasi, sosyal ve dini söylemlere yer veren web sitelerini engellediğini belirtiyor. Aynı sebeplerle sosyal medya platformlarına erişim kısıtlandı veya bağlantılar tamamen kesildi.
Rapor ayrıca, iktidarların seçim dönemleri dışında da çevrimiçi söylemi bastırmak için tutuklamalar ve diğer baskı yöntemlerine başvurduğunu vurguluyor. En az 56 ülkede web kullanıcıları, siyasi, sosyal veya dini ifadeleri nedeniyle tutuklandı; en az 43 ülkede insanlar çevrimiçi faaliyetlerine karşı misilleme olarak fiziksel saldırıya uğradı veya öldürüldü. Bu tür ağır ihlaller, silahlı çatışmalar bağlamında da yaşandı; çatışmalar sırasında internetin tamamen kapatılması, sivilleri bilgi boşluğuna sürükledi ve gazetecilerin hayati haberleri iletmesini engelledi.