Türkiye, 2002 yılından sonra, iktidarın “mega” olarak sunduğu otoyol ve köprü projelerine ağırlık verdi. Yavuz Sultan, Osmangazi, 1915 Çanakkale köprüleri, Avrasya Tüneli ile İstanbul-İzmir, Kuzey Marmara, Malkara-Çanakkale, Ankara-Niğde, Menemen-Aliağa-Çandarlı otoyolları yap-işlet-devret (YİD) yöntemiyle inşa edildi.
Devlet bu projelere, araç geçiş garantisi verdi. Geçişler, ilk projelerde dolar, daha sonra hayata geçirilenlerde euro olarak belirlendi.
Söz konusu projelerin tamamında araç geçişleri, hizmete sunulduğu günden bu yana garanti sınırının altında kalıyor.
Karayolları Genel Müdürlüğü, söz konusu köprü ve otoyolların yapımını ve işletmesini üstlenen özel şirketlere ve ortaklıklara, her 3 ayda bir milyarlarca lira garanti bedeli ödüyor.
Karayolları; temmuz, ağustos ve eylül aylarına ilişkin (üçüncü çeyrek) garanti ödemesini de ekim ayında yapacak. Tutar, şu ana kadar netleşmedi. 15 milyar TL’yi bulması bekleniyor.
Avrasya Tüneli’nin garanti ödemelerini de Ulaştırma Bakanlığı’na bağlı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü ödüyor.
DOLAR ÇARPANI
İş, yalnızca garanti ödemeleriyle bitmiyor.
Bu projelerde araç geçiş ücretlerinin, dolar ve euro kuruna bağlı olarak artması ya da “güncellenmesi” gerekiyor.
İktidar, son yıllarda geçiş ücretlerini, sözleşmede öngören formül uyarınca belirlemiyor. Geçiş ücretleri, 2021 yılından bu yana sabit tutuluyor.
Sözleşmede öngörülen formül uygulansa geçiş ücretleri özellikle döviz kurunun etkisiyle olağanüstü artacak. Bu durumda YİD modeliyle hayata geçirilen köprü ve otoyolları çok az sayıda araç kullanacak. Sorun iyiden iyiye büyüyecek.
İŞTE GERÇEK ÜCRETLER
abcgazetesi.com, öne çıkan 4 projede sözleşme gereği olması gereken geçiş ücretlerini araştırdı. İşte, çarpıcı sonuçlar:
-Osmangazi Köprüsü: Sözleşme gereğince geçiş tutarının KDV dahil 53.1 dolar olması gerekiyor. Dolar kuru, ortalama 27 TL. Sözleşmede öngörülen formül gereği geçiş ücreti, 1433 TL. Söz konusu köprüden geçiş ücreti halen 190 TL. Aradaki fark, 1243 TL.
-Avrasya Tüneli: Sözleşme uyarınca araç geçiş ücreti KDV dahil 7.2 dolar. Geçiş tutarının, 194 TL düzeyinde olması gerekiyor. Söz konusu köprüden geçiş ücreti tek yön 53 TL. Aradaki fark, 141 TL.
-Çanakkale Köprüsü: Sözleşme gereği araç geçiş ücreti KDV dahil 19.8 euro. Euro, ortalama 29 TL. Geçiş tutarının, 574 TL düzeyinde olması gerekiyor. Söz konusu köprüden geçiş ücreti, halen 205 TL. Aradaki fark, 369 TL.
-Yavuz Sultan Selim Köprüsü: Sözleşme uyarınca araç geçiş ücreti KDV dahil 5.7 dolar. Geçiş tutarının, ortalama 154 TL olması gerekiyor. Söz konusu köprüden geçiş ücreti 20 TL. Aradaki fark, 134 TL.
Aynı durum otoyollarda da söz konusu. Otoyollarda da sözleşmede öngörülen geçiş ücretleri alınmıyor. Fiyat, düşük tutuluyor.
KATKI PAYI ÖDEMESİ
Devlet, Osmangazi Köprüsü’nü kullanan her araç için 1243 TL, Çanakkale Köprüsü’nü kullanan her araç için 369 TL, Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nü kullanan her araç için de 134 TL, “katkı payı” adı altında ilgili işletmelere para ödüyor. Garanti sınırının altında kalan her araç için de ayrı ayrı, olması gereken geçiş bedeli üstünden ödeme yapılıyor.
Ne kadar mı? 2023 senesinde Yavuz Sultan, Osmangazi, 1915 Çanakkale köprüleri ile İstanbul-İzmir, Kuzey Marmara, Malkara-Çanakkale, Ankara-Niğde, Menemen-Aliağa-Çandarlı otoyolları için 50-55 milyar TL aralığında…
Avrasya Tüneli için geçen yıl 700 milyon TL düzeyinde bir ödeme yapıldığı ifade ediliyor.
Döviz kuru arttıkça garantiye konu tutar da doğrudan artacak. Bu projeler doğrudan ya da dolaylı milyarları yutmaya devam edecek…