Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), "Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne (AB) İhracatında Belirleyici Unsurlar" başlıklı bir analiz yayımladı. Analizde, AB ekonomisindeki salgın sonrası değişimlerin Türkiye'nin AB'ye ihracatını nasıl etkilediği ele alındı. Gelecek dönemde AB'de milli gelir büyümesinin kademeli olarak artması ve AB ithalatının milli gelir büyümesine oranının tarihi ortalamalara yakınsaması bekleniyor. Bu durum, Türkiye'nin AB'ye ihracatını destekleyerek artış göstermesine olanak tanıyacak.
TCMB’nin blog sayfası Merkezin Güncesi'nde yer alan analiz, Başdanışman Mahmut Günay, Uzman Ahmet Bilal Kurtoğlu ve Uzman Yardımcısı Furkan Höçük tarafından hazırlandı. Türkiye'nin başlıca ticaret ortağı olan AB'ye yapılan ihracatın belirleyicileri incelendi. Analiz, Türkiye ekonomisinin 2023'ün üçüncü çeyreğinden itibaren büyüme kompozisyonunda bir dengelenme sürecinde olduğunu ve son dönemdeki küresel büyüme zayıflığının Türkiye'nin ihracat performansını etkilediğini ortaya koydu.
2002-2007 yılları arasında Türkiye'nin AB'ye ihracatında istikrarlı bir artış gözlemlendi. Ancak 2008 küresel finans krizi, ihracatta belirgin bir düşüşe neden oldu. Krizin etkilerinin azalmasıyla Türkiye'nin AB'ye ihracatı toparlanarak 2010-2019 döneminde istikrarlı bir büyüme kaydetti. Kovid-19 salgını sonrası hızlı bir toparlanma gerçekleşti, fakat 2022'nin son çeyreğinden itibaren ihracat, 2010-2019 döneminin eğilimlerinin altında bir seyir izlemeye başladı. Bu dönemde AB dışına yapılan ihracatın artması, Türkiye’nin toplam ihracatını korudu ve AB’ye ihracat performansındaki zayıflamanın AB kaynaklı etkilerle ilişkili olabileceği vurgulandı.
Analizde, 2022'nin üçüncü çeyreğinden sonra AB milli geliri ile AB mal ithalatı arasındaki ayrışmanın dikkat çektiği belirtildi. Salgın sonrası artış gösteren AB mal ithalatının, milli gelire oranının 2022'nin son çeyreğinden itibaren düşerek salgın öncesi seviyelere yaklaştığı kaydedildi. Ayrıca, hizmet ithalatının milli gelire oranının artmaya devam ettiği ifade edildi. AB’deki yakın dönem ithalat dinamikleri, ithalatın milli gelir esnekliğindeki düşüşün birkaç faktörden kaynaklandığını gösteriyor. Bu faktörler arasında talep kompozisyonundaki değişim ve stoklardaki azalma yer alıyor. Özel tüketimin mallardan hizmetlere yönelmesi de ithalatın milli gelir esnekliğindeki düşüşe katkıda bulunuyor.
Türkiye'nin AB'ye ihracatını etkileyen unsurları analiz etmek için talep ve göreli fiyatı içeren iki ayrı denklem tahmin edildi. Denklemlerde, göreli fiyat için gelişmiş ülke bazlı reel efektif döviz kuru, talep göstergesi olarak ise AB GSYH'si ve AB ithalatı kullanıldı. Salgının etkisini değerlendirmek için modeller, farklı dönemlerde tahmin edildi. Sonuçlar, Türkiye'nin AB'ye mal ihracatında AB talep göstergesinin temel belirleyici olduğunu ortaya koydu.
AB'de mal ithalatının milli gelire oranının azalmasına rağmen, Türkiye’nin AB ithalatındaki payının Ocak 2023 itibarıyla kademeli olarak arttığı vurgulandı. Bu durum, AB pazarındaki olumsuz koşulların ihracat üzerindeki etkisinin pazar payı kazanımlarıyla kısmen telafi edildiğini gösteriyor. Sonuç olarak, AB’ye yapılan ihracattaki zayıf seyir, AB milli gelirinin salgın öncesi trendinin altında kalması ve ithalatın gelir esnekliğindeki azalma ile ilişkilendiriliyor. Uluslararası kurumların ve yatırımcı kuruluşların tahminlerine göre, gelecek dönemde AB’de milli gelir büyümesinin artması ve AB ithalatının büyümesinin milli gelir büyümesine oranının tarihi ortalamalara yakınsaması bekleniyor. Bu durum, Türkiye’nin AB’ye ihracatını destekleyecek ve pazar payındaki olumlu görünümle birlikte ihracatın artmaya devam etmesini sağlayacaktır.