Fundanur Öztürk
BBC Türkçe
Ankara
3 yaşındaki Aras Sönmez Strep A bakterisi sebebiyle 11 Ocak’ta Ankara’da hayatını kaybetti. BBC Türkçe’ye konuşan doktorlar, birden fazla üst solunum yolu enfeksiyonunun aynı anda görüldüğü bu dönemde, Strep A bakterisi belirtilerine karşı dikkat edilmesi gerektiğini söylüyor.
Strep A bakterisi yani toplumda bilinen adıyla “kızıl hastalığı”, İngiltere başta olmak üzere Avrupa’da onlarca çocuğun ölümüne sebep oldu.
Türkiye’de ise basına yansıdığı kadarıyla bilinen ilk “Strep A” bakterisi kaynaklı çocuk ölümü 11 Ocak’ta Ankara’da gerçekleşti.
Baba Oğuz Buğrahan Sönmez, üç yaşındaki oğlu Aras Sönmez’in hastalığının soğuk algınlığı gibi başladığını ve kısa bir süre sonra oğlunu kaybettiklerini DHA’ya anlattı.
Baba Sönmez’in anlatımına göre oğluna 10 Ocak’ta soğuk algınlığı teşhisi konuldu ve ilaç verilerek eve gönderildi. Çocuk gece tekrar rahatsızlanınca bu kez Etlik Şehir Hastanesi’ne götürüldü, yoğun bakıma alındı, ancak kurtarılamadı.
Strep A bakterisinin hem çocuklarda hem de yetişkinlerde sebep olduğu rahatsızlıklar tıp dünyası için yeni değil. Aksine hekimler 5-15 yaş arası çocuklarda görülen boğaz enfeksiyonlarının en önemli sebebi olarak bu bakteriyi gösteriyor.
Dolayısıyla erken aşamadaki enfeksiyonlar, penisilin grubu antibiyotikleriyle basit bir şekilde tedavi edilebiliyor. Ancak bazı vakalarda akut romatizma, kalp kapağı tutulumu ya da böbrek tutulumu vb. neden olan tablolar da ortaya çıkabiliyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol, çocuklarda ölümcül seyrin çok nadir görüldüğünü söyleyerek, “Nadir görülen ölümcül Strep A seyri seyir genellikle grip, influenza ya da suçiçeği salgınlarına eşlik ediyor. Bir viral enfeksiyonun üzerine ikincil olarak eklendiğinde bu tarz özellik geliştiriyor” diyor.
Türkiye’de hekimler, Covid-19 pandemisi sonrası yaşadığımız bu ilk kış aylarında pek çok üst solunum yolu enfeksiyonlarının toplumda aynı anda görüldüğünü söylüyor.
Hekimlere göre Ekim ayından bu yana hem yetişkinlerde hem de çocuklarda artarak seyreden grip, influenza, adenovirüs vb. salgınları, çocuklarda görülen Strep A bakterisini de daha tehlikeli hale getirebilir.
Şenol ise, “Strep A bakterisi, viral enfeksiyonun üzerine eklendiği zaman bazı fazladan proteinler sentezleyerek daha etkili oluyor ve saldırganlığı artıyor” diyor.
'Çok dikkat edilmesi gereken bir dönem yaşıyoruz'
Strep A enfeksiyonu antibiyotikle tedavi edilebilir bir hastalık olmasına karşın, geçmişten bugüne her zaman ölümcül enfeksiyonlara sebep olabildi.
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ergin Çiftçi, “Burada yeni olan şudur; pandemiden çıktıktan sonra çok sayıda enfeksiyon bir arada görülüyor ve buna Strep A enfeksiyonu da dahil oldu” diyor.
Çiftçi bu sebeple Strep A’nın şu anda toplumda hem pandemi dönemine göre hem de pandemi öncesi yıllara göre çok daha sık görüldüğünü belirtiyor.
“Çok dikkat edilmesi gereken bir dönem yaşıyoruz. Bu dönem önceki yıllarda gördüğümüz bir döneme hiç benzemiyor” diyen Çiftçi şöyle açıklıyor:
“Daha önceki yıllarda evet Strep A enfeksiyonları da görüldü lakin solumum yolu enfeksiyonlarının pek çoğunun böyle bir anda geldiği bir dönem hiç olmadı.”
Batı ülkelerinde bu döneme, birden fazla virüsün bir arada olduğu pandemiye atıfla “ikili-üçlü pandemi” gibi adlandırmalar yapıldığını söyleyen Çiftçi, “Bu, hastaların değerlendirilmesini de güçleştiriyor. Böyle bir atmosferde bazı vakalar gözden kaçabilir. Hem aileler hem hekimler bu dönemde daha dikkatli olmalı” diye ekliyor.
'Belirtileri gripten farklı ancak gribe eşlik edebilir'
Çiftçi, şu an toplumun “çok ciddi bir virüs enfeksiyon dalgasıyla karşı karşıya” olduğunu söylüyor. Covid-19, domuz gribi, influenza ve türevleri, adenovirüs ve diğer solunum yolu virüsleri.
Peki, birçok enfeksiyonun bir arada ya da peşi sıra görüldüğü hastalarda Strep A bakterisi nasıl tespit edilebilir?
Çiftçiye göre, ateşi olan her çocuğun Strep A açısından da muayene edilmesi gerekiyor. Ayrıca, grip enfeksiyonu tedavisine rağmen, iyileşmeyen çocukların da risk altında olabileceğini söylüyor:
“Hekim arkadaşlarımız bu hastalığı nasıl tanıyacaklarını biliyor lakin elbette bu kadar çok hasta ve hastalığın içerisinde bazı Strep A vakaları ilk muayene sırasında gözden kaçabilir. Bu nedenle başlangıçta virüs enfeksiyonu denmiş lakin çocuk iyiye gitmiyorsa o çocuk yeniden muayene edilmelidir.”
“Ayrıca çocuğun ateşinin düşmemesi, genel durum bozukluğu, çocuğun bilinç bozukluğu, çok halsizleşmesi, hızlı soluk alıp verme, morarma, ciltte döküntü ya da çocuğun iyiye gittiğinin görülmemesi gibi durumlarda mutlaka yeniden doktora başvurulmalıdır.”
“Çocuklar hastalanıyor, iyileşiyor, akabinde yeni bir enfeksiyon kapıyor. Bazı çocukların öksürüğü bu dönemde hiç düzelmedi. Bu nedenle, her ne kadar buru akıntısı ve öksürük Strep A’nın bulguları olmasa da bu şikâyeti süren bir çocukta Strep A ikincil enfeksiyon yapabilir.”
'Bazı hastalar haftalarca iyileşemiyor'
Hekimlere göre bu dönemde pek çok hastalığın haftalarca sürebildiği, inatçı bir öksürüğün yerleştiği ya da iyileşme sürecindeyken tekrar ateşlenerek kötüleşmenin yaşandığı tablolar sıklıkla görülüyor.
Çiftçi, üst solunum yolu enfeksiyonlarında beklenen hastalık seyrini ve hangi durumlarda yeni bir enfeksiyonun düşünülmesi gerektiğini şöyle anlatıyor:
“Bir virüs enfeksiyonu başladığı zaman, başlangıçta ateşin yükselmesini ve 1-2 gün sürmesini bekleriz. Akabinde burun akıntısı ve öksürük gibi belirtiler olur ve bunlar giderek düzelir, öksürük 3 haftaya kadar uzayabilir.”
“Böyle bir gidişatta yeniden ateşlenme bize ya yeni bir enfeksiyonu ya da bakteriyel enfeksiyon komplikasyonunu düşündürür. Yeni ateş, yeni değerlendirme gerektirir.”
“1918 grip salgınında neredeyse 100 milyon insanın öldüğü kabul ediliyor. Bu vakaların çoğunun doğrudan gripten ölmediğini, ikincil bakteri enfeksiyonlarından öldüklerini gösteren veriler var. Şu anda da aslında öyle bir dönemden geçiyoruz.”
'Aras Sönmez’in ilk tanısı gripti'
Baba Sönmez, oğlu Aras’ın doktordaki ilk tanısının soğuk algınlığı olduğunu ve buna göre verilen ilaçlarla tedavi edildiğini söylüyor.
Ancak gece saatlerinde fenalaşan oğlunun burnunun morardığını görüp hastaneye gittiklerinde doktorların ilk önce menenjitten şüphelendiğini sonra 'bakteri olabilir' dediklerini şöyle anlatıyor:
"Damar yolundan antibiyotik tedavisine başladılar; lakin ne ile mücadele ettiklerini bilmiyorlardı. Yoğun bakıma kaldırdılar. Yoğun bakımda biraz süre geçtikten sonra durumunun kritik olduğunu söylediler. Kalbinin kan pompalamayı durdurduğunu, tansiyon alamadıklarını söylediler.”
“Gece 12.00 gibi çocuğumuzun vefat haberini aldık. Sonra tanıyı söyleyemediler bize. Önce ölüm raporunda 'belirlenemeyen bir virüsün hızla yayılmasından dolayı doğal ölüm' dediler. Ertesi gün defnettiğimizde Strep A bakterisi olduğunu söylediler.”
Sönmez ailesi, Aras’ın burnunda başlayan morluğun birkaç saat içerisinde hızla vücuduna yayıldığını söylüyor.
Şenol, ölümcül vakalara ani ve hızlı kötüleşme görüldüğünü söyleyerek, “Ani ve hızlı kötüleşmeyi ailenin tanımlayıp hastanede hızla bir tedavinin yapılabilmesi çok mümkün olmayabilir” diyor.
Çiftçi ise, birkaç saat içerisinde aniden gelişen ölümler çok beklenen bir hastalık olmadığını hatırlatarak, “Çoğunlukla bazı belirtiler daha öncesinde vardır lakin bunlar gözden kaçabilir. Şu an o kadar çok hastalık aynı anda görülüyor ki…” diyor:
“Strep A enfeksiyonu tedavi edilebilir bir hastalıktır, erken aşamasında tedavisi son derece kolaydır. Daha ağır vakalar görülebilir, bunlarda da tedavi çoğunlukla yüz güldürücüdür lakin zordur.”
“Bu bakteriler zehirli birtakım maddeler salıyorlar ve bağışıklık sistemini bir anda çok aşırı uyarılıyor. Bir anda stokin fırtınası gibi bir klinik tablo ortaya çıkabiliyor, tıpkı covid vakalarında gördüğümüz gibi.”
İlaç tedarik sorunu var mı?
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca 24 Ocak’ta yaptığı açıklamada, mevsimsel hastalıkların ilaçlarında zaman zaman eksiklik yaşandığını söyleyerek, “2-3 hafta içerisinde sorun önemli ölçüde azalacak” dedi.
Koca, ''Özellikle çocuk yaş grubu antibiyotikleri, soğuk algınlığı ilaçları, burun spreyi ve benzeri gibi ilaçlarda, mevsimsel olarak hastalık sayısındaki artışa bağlı olarak, dünyada da olduğu gibi bizde de zaman zaman eksikliği yaşandı'' diye konuştu.
BBC Türkçe’ye konuşan hekimler, dünyada Strep A enfeksiyonları tedavisinde çok sık kullanılan amoksisilin etkenli ilaçların tedarikinde sorun yaşandığını söylüyor.
Şenol, “Çocuklar pandemi sonrasında tekrar bir araya geldikleri için çok fazla ve sık hastalanıyorlar ve hekim arkadaşlar da panikle gerekli gereksiz antibiyotik kullanıyorlar. Dolayısıyla amoksisilin kaynağında dünya çapında bir sıkıntı var” diyor.
Çiftçi ise, “Bizim ülkemizde de bu yaşanıyor çünkü çok büyük talep var” diyerek şöyle anlatıyor:
“Tamamen bulunamama söz konusu değil, alternatifleri var. Strep A bakterisi çoğu antibiyotikle çok kolay öldürülebilen bir bakteri, o yüzden çok sayıda tedavi alternatifimiz var.”
Hangi önlemler alınmalı?
Şenol, grip aşılaması bu yıl çocuklarda her zamankinden daha büyük önem taşıdığını söyleyerek, “Grip ve covid aşısı yapılmış çocuklarda bu risk hiç yok” diyor.
Şenol ayrıca Strep A bakterisine karşı kamunun bilgilendirilmesi, okul aşılamalarının yapılması ve çocukların sık sık ellerini yıkamaları konusunda bilinçlendirilmesi gerektiğini söylüyor.
Ayrıca koronavirüs salgını esnasında alınan mesafe ve hijyen önlemlerinin bu enfeksiyonun bulaşmasını da engelleyeceği biliniyor.