“Ne de hızlı kayıplara karışır her şey;
bedenler evrene, anılar zamana..”.
Marcus Aurelius (M.S.121-180)
Giriş
1950 yılında yılda yaklaşık 48 milyon kişi ölürken, 2020 yılında bu 60 milyon kişiye ulaştı, 2099 yılında ise 120 milyon kişiye ulaşması bekleniyor. Bu makaleyi yazmaya başladığım 14 Eylül 2021 tarihi itibarı ile gerçek zamanlı olarak dünya nüfusu 7.89 milyar kişi, bu yıl doğanlar 98.5 milyon, ölenler 41.3 milyon, bugün (saat 18 saate kadar) doğanlar 282 bin, ölenler 118 bin, yıllık net nüfus artışı bu yıl 57.1 milyon, bugün 163 bin civarında idi. Dünya Sağlık Örgütü rakamlarına göre ortalama ölüm yaşı dünya genelinde 73.4 olarak gerçekleşti. 2019 yılında kalp rahatsızlığı nedeni ile yıllık ölüm miktarı ise 8.9 milyon kişi oldu. 30-70 arasındaki yetişkin ölümlerinin ana nedenleri; kalp-damar, kanser, diyabet (şeker hastalığı) ve kronik solonum hastalıklarıdır. 2020 yılından itibaren COVİD-19 en önemli ölüm nedenleri arasında üçüncü sıraya yükseldi. Bilim ve teknoloji konusunda son yüzyılda gördüğümüz pek çok böbürlenmeye rağmen, COVİD-19; dünya genelinde devlet yöneticilerinin ve sağlık sektörünün ne kadar yetersiz kaldıklarının, insanları evlerini kapatmaktan başka çare bulamadıklarının göstergesi oldu. En gelişmiş ülkeler bile bırakın önleme ve tedaviyi, ölüleri saymakta, istatistik tutmakta bile çaresiz kaldılar. Bu durum hem devlete olan güvensizliği besledi hem de pek çok saçma sapan öneriye halkın kulak vermesine neden oldu.
Günümüzde insanların pek azı ölümü düşünmeye heveslidir ve özellikle gelişmiş ülkelerde ölüm, hastanelere, işini iyi bilen sağlık kuruluşlarına veya bakımevlerine havale edilmiş durumdadır. Toplum olarak yaşamın sonunu düşünmekten kaçınmaya eğilimliyizdir. Ama doğduğumuz anda, mezara doğru giden yolculuğumuz da başlamış demektir. Etrafınızda her an yaşam kesintiye uğramakta, kendi hayatınız gitgide daha da kısalmaktadır. Tüm konfor ve lüksleriniz, tüm zenginlikleriniz hastalık kapıyı çalınca anlamsızlaşmaya başlar. Bir ömür boyu çalışıp, biraz da kendimiz için yaşayacağımız, hem biraz gelire hem de zamana sahip olduğumuz emeklilik yaşlarımız geldiğinde vücudumuzda saklanmış olan hastalıklar da ortaya çıkmaya başlıyor. Şüphesiz ki herkes bir şey yüzünden ölmek zorunda ve ilerleyen yaşlarda büyük ölçüde ya kalp hastalıklarından ya da kanserden öleceğiz. Sevdiğimiz insanların daha çok ve daha kaliteli yaşaması için insanların neden öldüklerini ya da neden sağlıklarını kaybettiklerini incelemeliyiz. Bu aynı zamanda sağlık sistemlerinizin etkinliğini test etmek ve nelere ihtiyaçları olduğunu bilmek, hangi sektörlere daha çok kaynak ayırmak gerektiği için de gerekli analizi sağlayacaktır. Çünkü ölümlerin nedenleri sadece sağlık sektörü değil, ulaştırma, gıda, tarım ve çevre olmak üzere pek çok bağlantılı alanlarda da akıllı stratejiler izlemeyi gerektiriyor. Bu makalede ölüm nedenleriniz üzerinizde duracak, sağlığınızı hangi olasılıkların tehlikeye attığı konusunda bir analiz yapmaya çalışacağız.
Günümüz Dünyasında Ölümlerin Nedenleri
Dünya Sağlık Örgütü’ne 2019 yılında ölüme neden olan genel sebepler şu şekilde belirlenmiştir;
- Yeni doğan bebeklerin koşulları,
- Damar tıkanıklığa bağlı kalp rahatsızlıkları,
- Felç, inme (Beyin Felci),
- Alt solunum yolu enfeksiyonları,
- İshal, bağırsak hastalıkları,
- Kronik akciğer hastalıkları,
- Şeker hastalığı, diyabet,
- Tüberküloz,
- Genetik bozukluklar.
2019 yılı itibarı ile küresel olarak en çok ölüme neden olan on hastalık Grafik 1’de görüldüğü gibidir. Bunlardan 7 tanesi bulaşıcı olmayan hastalıklardır. Bulaşıcı olmayan hastalıklar ilk 10’daki hastalık ölümlerinin %80’ini, genelde ise %74’ünü oluşturmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü’nün 2019 yılı istatistiklerine göre dünya genelinde en çok insan hayatına mal olan iki neden; kalp hastalıkları ve felçler. Geçmiş yıllarda ön sıralarda yer alan HIV/AIDS ile Tüberküloz azalırken, Alzheimer artıyor ve erkeklerden çok kadınları etkiliyor. COVİD-19’un kızamık, kolera ve çocuk felcine olan bağışıklığı azaltmasından korkuluyor. Bu konuda en riskli ülkeler Afganistan, Kongo, Filipinler, Suriye ve Güney Sudan.
Damar Tıkanıklığına bağlı kalp yetmezliği dünyadaki toplam ölümlerin %16’sını (2019 yılında 8.9 milyon kişi ölümü) oluşturmaktadır. Felç ve Kronik Akciğer Hastalığı ise sırası ile toplam ölümlerin %11 ve %16’dır. Son 20 yılda HIV/AIDS, ilk 10 listesinden çıkarken onun yerini Şeker Hastalığı aldı. Şeker hastalığı 2000 yılından beri erkeklerde %80 arttı. Aynı dönemde HIV/AIDS ise %51 azaldı.
Dünyada her yıl yaklaşık 1.3 milyon kişi trafik kazalarında ölüyor. Trafik kazaları sonucu kafa travmaları, kan kaybı, beyin kanaması, boyun kırılması gibi nedenlerle insanlar ölmekte. Her yıl 15-20 milyon kişi ise sakat kalmak da dâhil çeşitli şekillerde yaralanıyor. Trafik kazalarına karışanlar genellikle 15-30 yaş arası ve kazaların %90’ı gelişmekte olan ülkelerde meydan geliyor. Medikal tıpta sağlanan gelişmeler ile son 30 yılda hayatta kalma oranları arttı.
Tüberküloz (Verem), özellikle 18. ve 19. Yüzyıllarda oldukça yaygındı. 1943 yılında Selman Walksman tarafından keşfedildikten ve aşısının yaygınlaşmasından sonra ölümler oldukça azalmaya başladı. Bununla beraber, dünya genelinde ilk on ölüm nedeni içinde bulunuyor. Dünyada her yıl Tüberküloz bakterisinden 9 milyon insan etkileniyor ve 1.4 milyonu ölüyor.
Kolera ve dizanteri de dâhil ishal hastalıkları, gelişmekte olan ülkelerde yaygın. Özellikle 5 yaş altı çocuklarda ikinci en büyük ölüm nedeni ve her yıl 525 bin çocuğun ölümüne neden oluyor. Bu tür hastalıkların nedeni, genellikle kirli su ve sağlıksız yaşam koşullarıdır. Kolayca tedavi edilebilir olmasına rağmen her yıl 1.39 milyon insanın ölümüne neden oluyor.
Alzheimer ve diğer bunama hastalıklarının neden olduğu ölüm oranları artıyor ve her yıl yaklaşık 1.54 milyon kişinin ölümüne neden oluyor. Üstelik henüz önleme ve tedavi konusunda bir yöntem bulunamadı.
Şeker hastalığı, dünya genelinde 400 milyondan fazla insanda bulunuyor ve her yıl bunların 1.59 milyonunun ölümüne neden oluyor.
Türkiye’de Hastalıklar ve Ölüm
Makalenin devamı ve geniş versiyonu için;