İstihbarat dünyası çok kasvetli bir ortamdadır. Bildiğimiz manada istihbarat ve istihbaratçı pek kalmadı. İstihbarat, sadece istihbaratçıların işi olmaktan çıkmakla kalmadı, bilimsel niteliğini de yitiriyor, gerçeği okumakta zorlanıyor.
1950’lerde Sherman Kent’in CIA içinde Analiz birimini kurmasıyla başlayan bilimsel istihbarat, önemli analizciler yetiştirmiş ve analiz yöntemleri geliştirmişti. ABD istihbaratı şimdi büyük sorunlar yaşıyor.
Soğuk Savaş zamanının yetişmiş analizcilerini 1990’larda iş dünyasına kaptırdı ve o uzmanları çok arıyor. Wikileaks ve Edward Snowden sızıntıları Amerikan istihbaratına büyük zarar verdi.
İstihbarat, belirsizliğin azaltılması ile ilgilenir, yani belirsizlik arttıkça istihbarata olan ihtiyaç da artacaktır.
Soğuk Savaş sonrasının artan belirsizlik ortamı ve karmaşık ilişkileri iddia edildiğinin aksine istihbarata olan ihtiyacı arttırmıştır.
21. yüzyılda istihbarat tarihte hiç olmadığı kadar dünya politikaları için önemli hale geldi.
21. yüzyılın operasyonları için istihbarat profesyonelleri, pratik ama yenilikçi, hızlı ama karara etki edecek kalitede bilgi temin edecek bir sistem geliştirmelidir.
“İstihbarat mühendisliği” böyle bir arayıştan doğdu.
Artık eski istihbaratçılar ve istihbarat yöntemlerini reforme ederek, bir yere varmak mümkün değil yani devrim zamanı.
İstihbarat; teorik, örgütsel ve işlevsel olarak büyük bir dönüşüme giriyor.
İstihbarat Fonksiyonlarında Yeni Trendler
İstihbarat İçin değişim alanları şu şekilde sıralanabilir;
- Toplama,
- Değerlendirme,
- Uyarı,
- Güvenlik,
- Dağıtım,
- Bütçe ve Programlar,
- Organizasyon,
- İnsan gücü,
- Uyum gösterme,
- Radikal çözümler.
Toplama kabiliyetleri ile ilgili değerlendirmeler şu şekildedir;
HUMINT; eskisi kadar önemli çünkü teknoloji her yere giremez. İnsan istihbaratının öncelikli amacı hedefin niyetini öğrenmek. Örtü sağlamak ve dokümantasyon gittikçe zor hale geliyor. Espiyonaj gittikçe dijital hale geliyor. Ajan tipi değişiyor.
SIGINT: en önemli güç çarpanlarından biri haline geldi. Özel kriptolama kullanımı kritik bir kabiliyet.
IMINT; rolü değişiyor, istatistik geliştirmek artık çok önemli değil. Ticari hale gelirken, operasyonel güvenliğe etkileri konusunda dikkatli olunmalıdır.
OSINT; bütün yararlı bilgiler açık değildir, bütün gizli bilgiler de yararlı değildir. Kaynakların güvenilirliğini araştırmak önemli ama zordur.
İstihbarat Servisleri
İstihbarat artık sadece istihbarat teşkilatlarının oyun alanı olmaktan çıkmakta, çeşitli özel, kamu, kolektif ve ticari ajanlar artan ölçüde alana dahil olmaktadır.
21. yüzyılın operasyonları için istihbarat profesyonelleri, pratik ama yenilikçi, hızlı ama karara etki edecek kalitede bilgi temin edecek bir sistem geliştirmelidir.
Yenilikçilik ve yaratıcılığın öne çıkacağı bu yapılar, yeni durumlara süratle adapte olacak, kısa sürdüğü oluşturduğu timlerle teşkilat içi ve dışı tüm tecrübe ve yeteneği kullanacaktır.
İstihbarat örgütlerinin gelecekte en büyük zorluklarından biri istihbaratın dağıtımında olacaktır.
İkaz istihbaratı; erken uyarı için emareler geliştirilmelidir. Risk yönetimi problemin özüdür. İkaz istihbaratı gittikçe taktik hale geliyor ama bazen tüm uyarılar stratejik olabiliyor.
Güvenlik; güvenlik geçmişte hiç olmadığı kadar önemli hale geldi ve paranoya ile karışmaya başladı. Ekonomik güvenlik, fiziksel güvenliğin önüne geçti. İstihbarat Karşı Koyma ve Karşı Espiyonaj dijital hale geliyor.
Dağıtım; kâğıt ürünler kalkıyor, yerini gayri resmi konuşmalar alıyor. Zamanındalık içerikten önemli hale geliyor. Hem bizim hem de rakibin karar verme sistemine göre davranmak zorundayız. Gizlilik derecesi ile sınıflandırma minimal hale geliyor.
Bütçe ve programlar; teknolojinin ömrü aylarla sınırlı olmaya başladı. Özel şirketlere bağımlılık arttıkça hükümetler de iş adamı gibi davranmak zorundadır.
Organizasyon; “düşündüğümüz şekilde mi organize olmalıyız, organize olduğumuz şekilde mi düşünmeliyiz çelişkisi yaşanıyor. Kendi konumlarını her zaman korumaya çalışanlar ve bürokratlar en büyük engel.
İnsan gücü; eğitim ve profesyonellik öne çıkarken kaliteli personeli tutmak veya işe almak özel teşvikler ve tatmin gerektiriyor. Dil bilen, yerli eleman temini ihtiyacı hassasiyet oluşturuyor.
Uyum gösterme; stratejik U dönüşleri için gerekli, keskin uçlarda çizgide oynamak zorunlu ama sıkıntılıdır.
Radikal çözümler; reform içerden gelmeyecek, sivil memur sistemi kalkmalı. Sürekli kriz ortamında yaşamaya alışkın ama paranoya içinde olmayan bir ortamda çalışmaya dayanıklılık gerekli. İstihbarat, kötü politikayı kurtarmaz, işin köküne gidilmelidir.
Analiz
20 yıl kadar önce istihbarat analizcisi zamanının çoğunu sorusuna cevap verecek bilgi kaynağını aramakla geçirirdi. Sorun, bilgi kıtlığı içinde en doğru kaynağı bulmaktı. Bugün ise sosyal medyanın yaygınlaşması, şeylerin interneti, karanlık web, bloglar, e-postalar, video kanalları, ticari uydu görüntüleri vb. ile veri kaynakları elinizin altında ve açık.
Artık hemen her gün kabaca 2.5 quantilyon (1030) veri yaratılıyor ve 2016 yılında dünyada toplanan bilginin %90’ı iki yıl içinde toplanmıştı.
Sadece Usame Bin Ladin’in operasyonu için çeşitli format ve çoklu dillerde 18.000 doküman, 6.600 ses dosyası, 10.000 video ve 72.000 görüntü üretilmiş.
Son 10 yılda küresel veri yaklaşık 65 kez büyüdü.
Son 30 yılda istihbarat analizi alanında geleceğe yön verecek üç gelişme trendi yaşandı.
Öncelikle kanıta-dayalı yeni bir insan merkezi yaklaşımla, analizciler daha karmaşık ve kalabalık bir veri tabanı içinden istihbarat üretmeye çalıştılar.
İkinci olarak makine-merkezli yaklaşımların gelişmesi ile risk değerlendirmeleri yapılmaya başlandı.
Üçüncüsü, açık kaynak istihbaratı ve halka açık bilgilerin nitelik ve niceliğindeki devasa artış geleneksel devlet istihbaratının kapasitesini aştı ve devlet dışı istihbarat üreticilerine ihtiyaç arttı.
Uzun dönemli analiz ve temel araştırmalar azalma sürecindedir.
Bugünün ve geleceğin istihbarat örgütleri bulmaca çözmeye daha az, sırları ya da cevabı kolay olmayan büyülü problemlere daha çok angaje olacaklardır.
Analizciler ve karar vericiler gerçekleri inşa etmek (yeniden inşa değil) için birlikte çalışmalıdır. İstihbarat artık politikanın sadece destekleyen bir süreç değil, analizcilerin algı yaratma işlevi ile aynı zamanda politika şekillendiricisi de oldular.
İstihbarat sanatında değişim; veri performansına dayalı analiz..
Analizci ve politika yapıcı arasındaki entelektüel rekabet üç tür kavram üzerine yoğunlaşır;
- Bilinebilir ve bilinen (gerçekler),
- Bilinebilir ve bilinmeyen (gizli, sırlar),
- Bilinemeyenler (gizem, kehanet).
Geleneksel istihbarat modelinde anlayış (knowledge) askeri uygulamalardan, kabiliyetler ve niyetler arasında ilişki kurarak sağlanırdı. Soğuk Savaş döneminde bilgilerin az olduğu bir dünya vardı ve istihbaratçının işi gizlileri bulmaktı. Bugün teknolojilerin getirdiği bilgi çokluğu sadece gizli olanı bulmayı değil, bütün kaynakları kullanarak dünyayı çok iyi anlamayı gerektiriyor.
Yapay zekâlı uygulamalar için istihbarat veri katalogları geliştiriliyor, veri setleri kuruluyor. Bu yeni istihbarat türü“veri performansına dayalı istihbarat” olarak adlandırılıyor. Veri (faaliyetler ve nesneler) performansına odaklanarak, analizci istihbarat üretiminde farklı değer ve kombinasyondaki verileri doğru şekilde kullanıyor. İstihbarat toplama ve analizi için yeni fırsatlar ve yatırım alanları ortaya çıkıyor.
Elimizdeki veri setlerinin çoğu parça parçadır ve aralarında bir bağlantı kurmaya hazır değildir. Bu yüzden, veri setleri geliştirilirken, boşlukların doldurulması önemlidir. Göremediğimiz işgaller ve düşman faaliyetleri bu boşluklarda saklıdır.
Bütün düzensiz savaş ortamlarında istihbaratçının en önemli işlevlerinden birisi şartları ve sonuçları etkilemek için “neden dönüştürücü” olmaktır. Bunun için, entelektüel süreç kadar, izlenebilirliklerin en iyi karışımını sağlaması gereklidir. Böylece nedenleri dönüştürecek olan olguları izler, takip eder ve etkileyebiliriz.
İstihbarat analizcisinin mahareti birçok veri arasından doğru noktaları birleştirmek, anlamlı hale getirmek yani istihbaratı üretmektir. Analizcinin gelen bilgi yığını içinden gerçekleri, hipotezleri ve teorisini çıkarabilmesi için sosyal bilimler metodolojilerine aşina olmalıdır.
Analizci, ulusal güvenlik için önemli olan uluslararası davranış ve eğilimleri sezecek, belirli zaman diliminde artan veya eksilen değişimleri tanımlayacak bir kabiliyette olmalıdır.
İstihbarat, yapay zekâ ile çalışmayı öğrenmeli
Soğuk Savaş’ın bitmesi ile istihbaratçıların işi öncesine nazaran daha da zorlaşmıştır. Bunun en başta gelen nedeni yeni tehdit ve risklerin çok geniş kapsamda ve bugüne kadar görülmeyen nitelikte olması ile ilgilidir. İçinde bulunduğumuz konjonktür “akıl çağı” olarak adlandırılmaktadır.
Yeni istihbarat dünyasında yapay zekâ, gelişmiş sensörler, bulut bilişim ve ileri analitik gibi yeni ortaya çıkmakta olan teknolojiler; istihbaratın toplanması, işlenmesi ve kullanılmasında belkemiği olacaklar. Bu teknolojiler, hasmın davranışı değiştirmek ve operasyon alanlarına daha iyi adapte olmak için istihbarat sektöründe çeşitli toplama ve bilgi işleme faaliyetlerinin genişlemesi ve otomasyonunu sağlayacaklar.
Yapay zeka ve bulut bilişime entegre edilmiş, teknolojinin keskin ucunu kullanan sensörler ve bilgi-işlem vasıtaları; operasyonların icrası ve kararların verilmesinde yer, yöntem ve hız bakımından istihbaratın dönüşümünü sağlayacaklardır. Bu yüzden, istihbarat teşkilleri şimdiden hızla teknolojik istihbarat vasıtalarını geliştirmek, sahaya sürmek ve kullanmak için rakiplerinden hızlı yenilikler yapmalıdır. İstihbarat alanında teknolojik avantaj, hızlı ve ölçekte yaşanacaktır.
Yapay zekâ algoritmaları, daha akıllı arama, füzyon ve veri görüsü sağlar. Derin öğrenme ile veriler arasındaki örüntüler, trendler, tehditler daha görünür hale gelir ve bunlar analize entegre edilir. Analizci ve veri bilimcisi, yapay zekâ ile istihbarat sorusuna ilişkin daha akıllı arama yapar ve görünmeyen parçaları bir araya getirir.
Akıllı İstihbarat
Herkesi izlemek mümkün olmadığından yeni bir kavram ortaya atıldı; “akıllı (smart) istihbarat”. Bu istihbarat türü, şiddete eğilim gösteren yani şüphelileri hedef alan dar bir çevreye istihbarat gayretlerinin yönetilmesi anlamına geliyor.
Halen NATO, geleceğin teknolojileri olarak belirlenen yedi ana alanda projeler üzerinde çalışıyor ve buradan savaş alanına yeni çözümler getirilmek istiyor:
- Veri ve Büyük Veri analitiği,
- Yapay zekâ ve makine öğrenmesi,
- Otonomi,
- Uzay,
- Hipersonik vasıtalar ve füze savunma teknolojileri,
- Kuantum teknolojileri,
- Biyo-teknolojiler ve insan kabiliyetlerini (yapay) geliştirme.
Ukrayna savaş alanında özellikle Batılıların yapay zekâlı istihbarat sistemleri ile NATO’da yeni bir istihbarat paradigması doğuyor. Akıllı istihbarat sistemleri makine öğrenmesi ile geleceğin savaş alanında kendi çözümlerini üretecekler. Tabii bunun melez savaş, siber savaş, toplum mühendisliği, psikolojik operasyonlar ve dezenformasyon alanında da uygulamaları olacak.
Bilişsel Savaş
Yakın zamana kadar savaş ortamları kara, deniz, hava, uzay ve siber-uzay olarak sınıflandırılırdı. 2021 yılında NATO, bunlara “bilişsel ortam”ı ekledi.
Bilişsel savaş için faydalanılması düşünülen teknolojiler arasında nörobilim, nanoteknoloji, biyoteknoloji, bilgi teknolojisi, bilişim bilimi ve genetik mühendisliğindeki gelişmeler var.
Bilişsel savaşın hedefi, insan ortamında, her kişiyi bir silah yapmaktır. Bunun anlamı, 21. Yüzyılda insan beyninin savaş alanı olmasıdır. Geleceğin savaşları, insan beyninde, sonra dijital olarak halklar arasında ve daha sonra fiziksel olarak siyasi ve ekonomik güç merkezlerinde olacak. Rus konseptine göre, bilişsel savaşın katmanları şu şekildedir;
- İnsanların ne düşündüğünü değiştir.
- İnsanların nasıl düşündüğünü değiştir.
- Onları harekete geçir.
- Bireylerin ve grupların inançlarını ve davranışlarını şekillendir ve etkile.
- Tüm toplumu böl ve küçük parçalara ayır.
- Kuvvet ve korkuya gerek olmadan tüm toplumu kontrol altına al.
Aslında mesele hep aynı; -tıpkı bir tiyatro oyuncusu gibi, kendi gerçekliğimizi yaratmak ve izleyenleri bu gerçeklik içinde yaşadığına inandırmak. Artık savaşları kazanmak harita üzerindeki bazı yerleri (fiziksel ortam) ele geçirmekle değil, (bilişsel ortamda) hedefin ideolojik dönüşümü ile sağlanacak. Aranan etki, hedef nüfusun ideolojik dönüşümüdür. Hedef sadece düşman topraklarındaki siviller değil, kendi vatandaşlarımız da etki grubu içindedir. Çünkü insan, savunmanın en zayıf halkasıdır ve bu yüzden, insan sermayesi korunmalı ve yönlendirilmelidir.
Çin şimdilik yapay zekâ uygulamalarını daha çok kendi vatandaşlarını izlemede kullanıyor. Çin’in bu tür teknolojileri Batıdan ticari ve entelektüel mülkiyet hırsızlığı ve siber sızmalar ile elde etti. Şimdi bu teknolojileri jeopolitik kapsamda kuantum bilişim ile geliştiriyor.
Çağdaş yapay zekâ;
- Bilgi toplama ve analiz,
- Yüz, konuşma ve el yazısı tanıma,
- Düşünce analizi,
- Yürüyüş tanıma ve
- Davranış analizi yeteneklerine sahiptir.
Gözetleme ile birlikte, yapay zekâ, daha fazla anlam çıkarma ve istihbaratı kullanma işlevini de sahiptir. Yapay zekâ, özellikle veri yığınındaki trendleri tanımlamakta iyidir. Bu yönde, yakın gerçek-zamanlı istihbarat analizi için büyük bilgi yığınları arasında ayıklama yapmakta kullanılır.
İstihbaratın dönüşümü
Ülkenin istihbarat kaynakları havuzu (toplu tahmin grupları), hesaplama vasıtaları veya konseptleri; kamuya açık bilgi ve açık kaynak istihbaratı ile ilişkilendirilerek, kolektif ve standart bir çalışma ortamı oluşturulmalıdır. Bu amaçla istihbaratın ulusal seviyede füzyonu için;
(1) İnsan-merkezli,
(2) Makine-merkezli istihbarat analizi ve tahmin konseptleri kadar
(3) Hükümet dışı açık kaynak istihbaratını kullanma stratejilerine odaklanılmalıdır.
Bu kapsamda;
- Bireyselden toplu kaynaklı insan-tahmini alanında ulusal istihbarat yaklaşımları ve çalışma rehberleri geliştirilmelidir
- Makine odaklı tahmin ve güvenlik problemi modeli, veri ihtiyaçları, zayıf ve güçlü tarafları ile ilgili yaklaşımlar ve çalışma usulleri belirlenmelidir.
- Tahmin istihbaratı yöntemleri ile stratejik öngörü ve senaryo planlaması arasında ilişki kurulmalıdır.
- Resmi olmayana kaynakların kamuya açık ve açık istihbarat yaklaşımları ve çalışma esasları ile ilgili resmi bir tutum belirlenmelidir.
Sonuç olarak;
(1) İnsan odaklı,
(2) Makine odaklı gizli kapsamda tahmin istihbaratı ile
(3) Bunların uyguladığı farklı yöntemlerin oyun sahasında birleştirilmesi ve
(4) Resmi olmayan kamuya açık bilgi ve açık istihbarat süreçlerine angajman esasları geliştirilmelidir.
Büyük veri (big data) çağında bu kadar çok bilginin işlenmeden önce nasıl toplanacağı, taşınacağı, depolanacağı ve organize edileceği en önemli istihbarat sorunlarından biridir.
Bir an önce bilimsel istihbarat anlayışı ile yapay zekâ kullanan sistemlere geçilmelidir. Bu anlamda, “Büyük veri” toplama hazırlıklarına başlamak kadar kendi verilerimizi de korumak ta önemlidir. Hazırlanacak yapay zekâlı sistemler, tanıma, teşhis, tespit ve hedefleme istihbaratı sağlamalıdır. Silah, araç ve sistemlerin yapay zekâlı hale (otonom, tam otonom) getirilmesi için NATO’da yapılan çalışmalardan istifade edilmelidir.
Derin sahtelikler, dezenformasyon çalışmaları her savaş senaryosu için önceden yapılmalıdır.
Savaş alanında her sivil ve askerin aynı zamanda bir toplama vasıtası olacağı teknolojiye dayalı bir sistem kurulmalıdır. Ayrıca, Ukrayna Savaşı’nda örneği görülen ve Suriye’de bir modelini tecrübe ettiğimiz Batılı ülkelerin gizli operatörleri, yabancı savaşçılar, masa başı avcıları, twitter ve akıllı telefonun kullanıldığı stratejik ve taktik “hedefleme istihbaratı”na karşı bozucu modeller geliştirilmelidir.
İstihbarat artık koltuklarını koruma derdindeki bürokratların ve sürekli eski bir şeyleri deneyenlerin değil, yeniliklerin peşindeki bilim insanlarının işi olmalıdır.
İstihbarat Mühendisliği (İM);
İstihbarat faaliyetleri kapsamında sanatsal bir şekilde karmaşık aletler, makineler, yapılar, sistemler ve insan davranışını destekleyecek veya bozacak süreçler yaratmak, işletmek, muhafaza etmek ve parçalara ayırmak için bilimsel ve teknik bilginin kullanılmasıdır. Bu geniş kapsamı içinde hükümetlerden şirketlere ve tek bireylere kadar pek çok paydaşı bulunabilir. Belirsizlik arttıkça İM’nin çözüm bulucu ve yönlendirici rolü daha belirgin hale gelir. İM, belirli durumlarda istihbarat operatörleri ve karar vericilere kamu ve sektör imkânlarından faydalanarak katkı sağlar. Bu fayda, sivil ve asker yönetim sistemlerine, kolluk güçlerine eş zamanlı olarak analiz ile başlayan müteakiben mühendislik gerektiren işlerde olur.
İstihbarat mühendisliği içinde çeşitli farklı insani ve teknik/teknolojik faaliyetlerin karışımı sağlanmaktadır. İM, geliştikçe istihbarat temini için fikirlerin ve planların kabaca tasarlanmasından daha gerçekçi mühendislikle uygulama ve operasyonel faaliyetlere dönüşür. Bir kaç birbirine bağlı süreç geniş bir kapsamda paydaşlara hizmet eder. Örneğin günümüzün istihbarat dünyasında “büyük veri” akışı içinde istihbarat mühendisliği ilave filtre görevi görmekten, potansiyel akış ve yönleri belirlemeye kadar pek çok hizmet sağlar.
İstihbarat mühendisliği hem güvenlik hem de ticari alanda pek çok uygulamaya sahiptir ve bunlar hem (çeşitli işlerin) kalitesini artırmak hem de (hacim/miktar) niceliğini artırmak yönündedir. Günümüz Özel Kuvvetleri’nin örtülü operasyonlarında İM, pek çok işleve sahiptir. İM, iş dünyasında daha iyi öngörü ve hesaplama sağlar.
İM, size önce toplama ve bir araya getirme yoluyla “değerli” bilgiyi sağlar, sonra analiz ve değerlendirme ile kullanıcıya yönlendirir. Böylece İM, daha iyi “mana çıkarma” ve sonra “harekete geçme” için stratejik bir üs vazifesi görürler.
En iyi istihbarat analizi sanat ve bilimin doğru karışımı ile ortaya çıkar. İstihbarat sanatı, 2.000 yıldır pek değişmedi. Fark bilimde; veri merkezli bilim ile istihbarat üretimi çok daha hızlanmış durumda. Şimdi analizciler, devasa bilgi akışı ile baş edecek vasıtalara sahip olmalı, veri hızına uyum sağlayarak en iyi istihbaratı üretebilmeliler. Yapay zekâ ve makine öğrenmesi geleceğin istihbarat analizcisinin ihtiyacı olan vasıtaları sağlayacak. Dijital dönüşüm, çoklu ortamdaki veri entegrasyonu ve algoritmik savaş; istihbarat işinin kalbinde olacak. Biri olmadan diğerleri eksik kalacak. Yeni dünyaya adapte olamayanları kötü son bekliyor. Artık makine-merkezli yaklaşımlar, insan analizciye meydan okuyor. Tabii ki insan faktörünün tamamen ortadan kalkacağını söylemiyoruz ama klasik istihbaratçının yerini daha çok bilişim mühendisleri alacak. İnsan-merkezli ve makine-merkezli istihbarat yanında, açık istihbarata da devlet dışı aktörlerle angaje olmak gerekiyor.
Makalenin devamı ve geniş versiyonu için; https://www.academia.edu/113462709/İstihbaratın_Geleceği