Tarihinin en büyük krizi ile karşı karşıya! Hisseleri çakıldı!

Boeing şirketi tarihinin en büyük kriziyle karşı karşıya. Yeni seri 737 MAX 8 tipi iki uçağının düşmesinin ardından ABD ve Kanada dahil tüm havayolları bu model uçaklarını yere çekti.

Dünyanın en büyük uçak imalatçısı Amerikan Boeing şirketi tarihindeki en büyük krizi yaşıyor.

Yeni nesil iki Boeing 737 MAX uçağı düştü.

Hürriyet'ten Uğur Cebeci'nin haberine göre; Biri Endonezya Lion Air uçağı diğeri de Etiyopya Havayolları 737 MAX uçağında toplam 346 kişi hayatını kaybetti. Havacılık şirketleri bu uçakları bir bir yere indirdiler. ABD dahil her yerde havacılık otoriteleri uçuşlara izin vermediği gibi bir çok ülke hava sahalarını 737 MAX’lere kapadılar.

Üsten geçişe bile izin vermiyorlar. Boeing’in hisseleri düştü, fabrika kısa sürede ne yapacağını açıklayamıyor ve yaşanan kargaşa ABD Donald Trump’un belki de ilk kez doğru teşhis koyduğu karmaşayı işaret ediyor. Sesten hızlı süpersonik uçaklarla havayolu yolculuğunu daha hızlandırmak için hevesli yatırım yapmayan uçak sanayi var olan gövdeler üzerinde oynayarak, yeni nesil biraz daha az yakıt harcayan motorlar yaparak yoluna devam ediyorlar. Bu yolda ana hedefleri de pilotlardan kokpitte yükü almak ve azaltmak. Aslında alınmak istenen yük değil risk. İnsan hatalarından uçağın kaderini kaçıracak sistemler ise giderek karmaşıklaşıyor. Bu da uçağın anormal bir duruma girişinde yeni sistemler daha hızlı bir şekilde kontrol kaybına neden oluyor.

ASIL SUÇLU SİSTEM

Airbus 2014’te A320 serisine yeni motor takacağını açıkladığında Boeing’in önünde iki yol vardı. Birincisi tek koridorlu yeni bir uçak tasarlamak. Ancak bunun maliyetleri en az 20 milyar dolara çıkacaktı. Boeing, dünyanın ilk kompozit gövdeli yolcu uçağı 787’yi yaparken ileri teknoloji nedeniyle projede ciddi gecikme yaşamıştı. ABD’li imalatçı ikinci yolu seçti. İlk uçuşunu 1967’de yapmış 737 uçaklarının dördüncü nesli için düğmeye bastı. Böylelikle daha ucuza bir tasarım yapacak Airbus ile rekabeti devam edecekti. Motor konusunda General Electric ve Fransız Snecma ortaklığındaki CFMI şirketi seçildi. Hedef yüzde 14’lük yakıt tasarrufuydu. Ancak bu ortaklığın yeni nesil motoru Leap 1’ın palleri bir önceki modelden büyüktü. İniş takımları yükseltildi, motor biraz daha öne alındı. Ancak motor yerinin değişimi, özellikle tırmanış sırasında uçağın burnunu daha fazla kaldırmasına neden olacaktı.

MCAS KONULDU

Bu durumda pilotlara yardımcı olmak ve tırmanışta uçağın süratsiz kalmasını önlemek için MCAS (Manevra Özelliklerini Arttırma Sistemi) uçağa yerleştirildi. Yani burun fazla kalktığında, 737 MAX otomatik trim ayarı yapacak burnu aşağıya bastıracaktı. Boeing, 737 MAX siparişi verecek havayollarının pilotları için eğitimi de kısaltmıştı. Bu uçakta görev yapacak 737 pilotları, 15 saatlik yer dersi ve arkasından bir sortilik uçuş ile 737 MAX’te görev yapabileceklerdi. Böylelikle havayolları eğitim için fazla maliyet de üstlenmeyecekti.

5 BİNDEN FAZLA

İki yıl önce teslim edilmeye başlanan uçak, 5 bin adetten fazla sipariş almıştı. İki yıllık sürede de 350, 737 MAX teslim edildi. Ancak bu başarıya 29 Ekim 2018 tarihinde Endonezya’da kalkış sonrasında düşen Lion Air’e ait 737MAX-8’e gölge düşürdü. Bir gün önce sürat saatlerinde sorun yaşayan uçağın sistemleri değiştirilmiş ve 737 MAX iki tecrübeli pilot tarafından sabah saatlerinde yeniden uçurulmuştu. Henüz bu kazanın raporu açıklanmadı ancak hatalı veri nedeniyle MCAS’ın devreye girdiği, uçağa dik bir dalış kumandası verdiği, pilotların da uçağı dalıştan çıkartamadığı bilgileri paylaşıldı. Boeing, bu konuda eğitim eksikliğine dikkat çekerken Etiyopya kazası meydana geldi. Afrika kıtası için Etiyopya hem yolcu açısından hem de uçuş emniyeti bakımından en iyi havayollarından biri. Şirket, 787’nin de ilk kullanıcılarından biri olmuştu. Yazılım hatası, sistem kargaşası arasında gün ışığına çıkmamış yüzlerce soru ve cevap var.

BİLGİ ÇOK AZ

Etiyopya kazasıyla ilgili paylaşılan bilgi çok az. Kazanın Lion Air olayı ile benzer olduğuna dikkat çekiliyor. Kalkıştan kısa süre sonra pilotlar sürat saatleriyle ilgili sorun yaşadıklarını bildirip geri döneceklerini söylüyorlar. Uçuşun son anlarında dik bir dalış var. Her şey 6 dakikada olup bitiyor. Süratsiz kalan, havanın kaldırma gücünden yararlanamayan (Stall olan) uçak yere çakılıyor.

BOEİNG’DEN  İLK AÇIKLAMA

BOEING, 737-8 Max ve 737-9 Max model uçaklarının, tüm uçuşlarının dünyada durdurulması üzerine dün çok kapsamlı bir açıklama yaptı. Endonezya’daki kazanın ardından, son birkaç aydır, zaten güvenli olan bir uçağı daha da güvenli hale getirmek için bir uçuş kontrol yazılım güncellenmesi geliştirildiği ileri sürülen Boeing’in açıklamasında “Bu geliştirme, Manevra Karakteristikleri Takviye Sistemi (MCAS) uçuş kontrol kaideleri, pilot göstergeleri, operasyon manuelleri ve uçuş ekip eğitimi güncellemelerini kapsamaktadır. Geliştirilmiş uçuş kontrol kaidesi, Hücum Açısı (AOA) girdilerini işlemekte, doğru olmayan bir hücum açısı okumasına karşı ‘stabilizer trim’ komutlarını sınırlamakta ve irtifa dümeninin konumunu korumak için stabilizer komutuna sınırlama getirmektedir” denildi.

YAZILIM GÜNCELLEMESİ

Açıklamada, Boeing’in, yazılım güncellemesinin geliştirilmesi, planlanması ve sertifikasyonu konularında ABD Federal Havacılık Kurulu (FAA) ile çalıştığı ve gelecek haftalarda tüm 737 MAX filosuna uygulanmak üzere yayınlanacağı bildirildi. Açıklamada, şu ifadelere yer verildi: “Yazılımdaki geliştirmeyi tüm havayollarına uygulama zorunluluğu getirileceği ve Uçuşa Elverişlilik Direktifi’ni (AD) nisandan önce yayınlayacağı öngörmektedir. FAA şu anda herhangi bir ilave talimat yayınlamayı gerekli görmemektedir. 737 MAX tipi uçaklarda, uçak kontrol karakteristiklerini geliştirmek ve yüksek  yukarı yunuslama eğilimini azaltmak için bir yunuslama artışı takviye kontrol kaidesi (MCAS) bulunmaktadır. ”

PİLOT MÜDAHALE EDEBİLİR

Açıklamada, Boeing’in yayınladığı 737 MAX Uçuş Ekibi Operasyonları Manueli’nde (FCOM), çok düşük bir ihtimal dahi olsa, bir hücum açısı (AOA) sensöründen doğru olmayan bir veri alınması halinde, bu durumu güvenli yönetebilmek için halihazırda var olan sürecin ana hatlarıyla tanımlandığı aktarıldı. Pilotun, “elektrik trim” ya da “manuel trim” kullanarak her zaman uçuş kontrol kaidesine müdahale edebildiğinin aktarıldığı açıklamada “Uçuş kontrol kaidesi, mevcut ‘runaway stabilizer’ prosedürünün kullanımıyla da kontrol edilebilir. Boeing’den teknik ekip kaza bölgesinde. Biz de kazanın nedenini anlamak istiyoruz” denildi.

FAA YENİ ÖNLEM  İSTEMEDİ

Açıklamada “737 MAX’ın güvenilirliğine inancımız tamdır. Müşterilerimizin ve sivil havacılık otoritelerinin kendi pazarları için en uygun olduğuna inandıkları kararları almalarını anlıyoruz. FAA yeni bir önlem istememektedir ve var olan bilgiler ışığında operatörlere yeni bir kılavuz göndermemizi gerektirecek bir durum yok” denildi.

Öte yandan ABD Başkanı Donald Trump, FAA’nın kararına rağmen ülkedeki tüm 737 MAX uçuşlarını durdurdu. Trump’ın kararı Kanada Ulaştırma Bakanı Marc Garneau’nun nun uydu takip datalarının son iki kazada da bu model uçakların benzer “düşey dalgalanma ve salınımlar” gösterdiği yolundaki açıklamasından sonra gelmesi dikkat çekti.

KİMDE KAÇ ADET ‘MAX’ VAR?

- THY’nin toplam 75 adet Boeing 737 Max siparişi var. Bunlardan 65 adedi 8 modeli 10 adedi de daha uzun gövdeli 9 modeli. Şu ana kadar 12 adet 737 MAX uçağı teslim alınarak uçuşa verildi. Bunlardan 11 adeti 737 MAX 8, biri ise MAX 9.

- Antalya merkezli Corendan Havayolları’nın ise hale kullanımda bir adet Boeing 737 MAX 8 uçağı var. Elbette onun da uçuşları durduruldu.

- THY’nin yüzde 50 ortak olduğu Sunexpress Havayolları’nın da bu yıl teslim alacağı 5 adet 737 Max 8 siparişi bulunuyor.

- THY’nin 12 dar gövde tek koridorlu uçağı yere indirmesi ciddi olarak operasyonunu etkiledi. Büyük bir zararla karşı karşıya. Sigortalar böyle bir durumda ödeme yapsalar bile operasyon zararını tam karşılamaz.

- THY bu uçakları indirmek için iki gün sonra karar aldı. Boeing ile görüşmeler yaptılar ama sonunda dünyadaki ayaklanmaya uymak zorunda kaldılar.

- Yolcuların bir kısmı da bu uçaklara binmemek için uçuşlarını değiştirdiler. Eğer THY ilk karar veren şirket olabilseydi dünyadaki çok önemli bir kararın başlangıcında rol oyanacak, güvenlik için daha doğru uçuş emniyeti konusundaki kararlılığını gözler önüne serecekti.