Türk Kadını, Hak Ettiği Konuma Doğru Hızla İlerliyor!

Türkiye'de kadının aile, toplum ve iş hayatındaki yerine dair toplumsal bakışta önemli değişimler ve cinsiyet eşitliği yolunda belirgin ilerlemeler kaydedilirken, bu alanda hala kat edilmesi gereken uzun bir yol olduğu görülüyor.

TurkishWIN ve araştırma kuruluşu XSIGHTS ile TED Üniversitesi'nin iş birliğiyle gerçekleştirilen "2024 Kadın ve İstihdam Araştırması"na göre, Türkiye'de kadın istihdamı, cinsiyet temelli genel algılar ve bu konulara yönelik toplumsal bakışta önemli değişimler ve beklenen iyileştirici politikalar hakkında dikkate değer sonuçlar ortaya kondu. Araştırma bulguları, toplumun büyük bir kısmının kadınların eğitim ve istihdamına ilişkin algılarının olumlu olduğunu gösteriyor. Ancak, çocuk bakımı konusunda farklılıklar görülüyor.

Toplumun üçte ikisinden fazlası, çocukların en iyi anneleri tarafından bakılması gerektiğini düşünüyor. Ancak, önceki araştırmalara göre bu algının değiştiği ve ekonomik koşullara bağlı olarak değişimin yaşandığı gözlemleniyor. Ailelerin ekonomik sorumluluğunu sadece erkeklere yüklemeye yönelik genel yaklaşımın zayıfladığı da belirtiliyor. İşverenlerden talep edilen esnek çalışma saatleri gibi politikaların hem kadınlar hem de erkekler için kolaylaştırıcı önem taşıdığı vurgulanıyor.

"Ev işleri annenin, geçim babanın işi mi?" sorusuna yönelik yapılan araştırmada, bu klişe algıya katılım oranının düşük olduğu ve katılmama oranının ise yüksek olduğu belirlendi. Bu sonuçlar, toplumun bu konudaki bakış açısının değiştiğine işaret ediyor.

Bu görüşe katılım oranı kadınlarda %12,5 ve erkeklerde %14,1 gibi düşük bir seviyede çıkarken; katılmama oranının kadınlarda %63,7 ve erkeklerde %52,6 gibi yüksek bir seviyede olduğu tespit edildi. Bu görüşe katılmama oranının, çalışan ve çalışmayan kadınlar arasında belirgin şekilde farklılık gösterdiği gözlendi. Çalışan kadınların sadece %12,6'sı bu görüşe katılırken, ezici çoğunluğu (%68,9) katılmadığını bildirdi. Çalışmayan kadınların ise %15,6'sı bu görüşe katılırken, %55,5'i katılmadı.

%61: "Çocuğa En İyi Anne Bakar"

"Bir çocuğa en iyi annesi bakar" görüşüne tüm katılımcıların %61,2'si destek verirken, %18'lik bir kesim buna karşı çıktı. Kadınlarda bu görüşe destek oranı %60,5 iken, karşı çıkanların oranı %18,3 olarak belirlendi. Erkeklerde ise destek oranı %61,9, karşı çıkanların oranı ise %17,7 olarak ölçüldü. Çalışan kadınların %60,5'i ve çalışmayan kadınların %53,9'u bu görüşe katılırken; çalışan kadınların %13,7'si ve çalışmayan kadınların %14,8'i katılmadı. Eğitim düzeyi arttıkça, bu görüşe katılımın azaldığı gözlendi.

"Çalışan anne çocuğuna iyi bakamaz mı?" şeklindeki klişeye kadınların %14,6'sı ve erkeklerin %15,3'ü katılırken; kadınların %59,1'i ve erkeklerin %52,7'si katılmadı. Bu görüşe toplamda katılım %14,6'da kalırken, katılmadığını bildirenlerin oranı %56'ya ulaştı.

Çalışan kadınlarda bu görüşe katılım %13,6 iken, çalışmayanlarda %20,3'le daha yüksek bir seviyede çıktı. Katılmama oranı ise çalışan kadınlarda %52,4 ve çalışmayanlarda %50 olarak benzer düzeyde kaldı. "Anne çalışırsa çocuk anne sevgisinden mahrum kalır" görüşüne toplamda katılım oranı %20 olurken, karşı görüş %49,2 olarak gerçekleşti.

Kadınların %20,3'ü bu görüşe katılırken, %49,3'ü katılmadı; erkeklerin ise %19,8'i buna katıldığını, %49'u katılmadığını ifade etti. Çalışan kadınların %20,4'ü, çalışmayan kadınların %25'i bu görüşe katılırken; çalışanların %46,6'sı, çalışmayanların %41,4'ü karşı görüş bildirdi. "Bakıcıyla büyüyen çocuk mutsuz olur" mitine destek %20'de kalırken, karşı görüş bildirenlerin oranı %50 oldu.

Kadınlarda destek oranı %20,1, karşı görüş %50,1; erkeklerde destekleyenlerin oranı %20, karşı görüşteki oran %49,8 çıktı. Bu görüşe katılım çalışan kadınlarda %20,9, çalışmayanlarda %21,1; katılmama oranı ise çalışan kadınlarda %45,1, çalışmayanlarda %43 olarak ölçüldü.

Çocuk bakımında babanın rolü

"Babanın çocuk bakımında önemli bir rolü olmasa da olur" görüşüne, tüm kişilerin %15,5'i katılırken, karşı olanların oranı %62,7 ile en yüksek düzeyde çıktı. Bu görüşe kadınların %15,3'ü, erkeklerin %15,7'si katılırken; kadınların %65,9'u, erkeklerin ise %59,5'i katılmadığını bildirdi.

Kadınların bu görüşe yaklaşımları da çalışan-çalışmayan ayrımında anlamlı şekilde farklılaştı. Çalışan kadınların yalnız %15'i bu görüşe katılırken, çalışmayanların %28,1'i bu genel mite daha çok destek verme eğiliminde olduğu görüldü. Bu görüşe karşı olma oranı çalışan kadınlarda %65, çalışmayanlarda %58,6 olarak ölçüldü.

Bazı yaygın toplumsal değerler

Toplumda yaygın olan bazı temel önermelere anket katılımcılarının tepkisinin, cinsiyete göre anlamlı şekilde ayrıştığı görüldü. Kadın ve erkekler arasındaki en derin görüş ayrılığı, kadınların eğitim aldıktan sonra ve evlendikten sonra çalışmamaları ve erkeklerin daha başarılı girişimci/ iş insanı olduğu kanısında kendini gösterdi.

"Kadınlar eğitim aldıktan sonra çalışmamalıdır" görüşü toplamda %9,6 ile yaygın değerler içinde en az desteklenen oldu. Toplamda bu görüşe katılmayanların oranı ise %66,4 olarak ölçüldü. Bu önermeye katılım kadınlarda %7,9 iken, katılmama oranı %75,8'e ulaştı. Erkeklerde ise katılma oranı %11,3, katılmama oranı %57,1 çıktı.

"Üniversite eğitimi, kız çocuktan çok erkek çocuk için önemlidir" ifadesine katılmayanların toplamda oranı %69,1'le, yaygın değerler altında sorulan diğer tüm soruların katılmayanlarından oransal açıdan daha yüksek ölçüldü. Bu değere katılım ise %11,3'te kaldı. Bu önermeye katılma-katılmama oranları da erkek-kadın ayrımında belirgin biçimde farklılaştı. Kadın anket katılımcılarının %9,7'si lehte görüş bildirirken %75,5'i buna karşı çıktı. Erkeklerde ise bu görüşe katılım oranı %12,9, katılmama oranı %62,7 olarak gerçekleşti.

Bir kadının kocasından daha fazla kazanmasının evlilikte sorunlara yol açacağı şeklindeki yargıya katılım %12,9, katılmama oranı %62,8 olurken; kadınlarda %9,5'te kalan bu görüşe katılım erkeklerde %16,3'le yüksek çıktı. Katılmama oranı ise kadınlarda %67, erkeklerde %58,6 olarak belirlendi. "Kadınlar evlendikten sonra çalışmamalıdır" şeklindeki geleneksel değer yargısına katılım da %10,5'le oldukça düşük çıkarken, katılmama oranı %66,1 oldu.

Bu görüşe katılım kadınlarda %9,3, erkeklerde %11,7 olurken, katılmama oranı kadınlarda %73,8 ve erkeklerde %58,3'le ayrıştı. "Kadınlar çocuk sahibi olduktan sonra çalışmamalıdır" şeklindeki değer yargısına katılım oranı toplamda %12, katılmama oranı %56,7 olarak ölçüldü. Bu görüşe katılım kadınlarda %10,5, erkeklerde %13,3; katılmama oranı da kadınlarda %59,6, erkeklerde %53,7 ile görece daha yakın çıktı.

Girişimcilik ve siyasette kadın

Erkeklerin kadınlardan daha başarılı girişimci/iş insanı olacağı şeklindeki değer yargısına katılanların oranı yüzde 15,3’te kaldı, katılmayanların oranı yüzde 61,7 olarak ölçüldü. Bu görüşe katılım kadınlarda yüzde 12,1’de kalırken, erkeklerde yüzde 21,2 ile bunun çok üstünde çıktı. Katılmama oranı ise kadınlarda yüzde 71,4 olurken, erkeklerde yüzde 54,8’de kaldı. Genelde erkeklerin kadınlardan daha iyi siyasi lider olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 15,3, bu görüşe katılmayanların oranı yüzde 63,2 çıktı. Kadınlarda bu görüşe katılım yüzde 11,1, katılmama oranı yüzde 68,7 olurken; erkeklerde katılma yüzde 19,7 ile çok daha yüksek, katılmama oranı yüzde 54,5’le daha düşük ölçüldü.

Yaygın görüş: "Evi geçindirmek erkeğin görevi"

 "Erkekler, ailelerinin ekonomik gereksinimlerini gidermek zorundadır" görüşü, yüzde 33,8’le, istihdamla ilgili diğer tüm yaygın değerlerden daha yüksek oranda destek buldu. Toplamda yüzde 40,7’lik bir kesim ise bu görüşe katılmadı.

Bu görüş kadınlardan yüzde 35, erkeklerden yüzde 32,6 oranında destek gördü. Kadınların yüzde 43,9’u, erkeklerin yüzde 37,4’ü bu görüşe katılmadığını ifade etti. Bunun karşı argümanı olarak "Kadın çalışarak ailesinin ekonomik ihtiyacını karşılamak zorundadır" ifadesine toplam katılım oranı ise yüzde 14,7’de kaldı, yüzde 60,1’lik kesim buna katılmadı. Bu görüşe destek veren kadınların oranı yüzde 13,6, erkeklerin oranı yüzde 15,7 olarak ölçüldü. Kadınların yüzde 63,3’ü, erkeklerin yüzde 56,9’u karşı görüş bildirdi.

Ülkede insanlar iş bulamıyorsa, çalışmanın kadınlardan çok erkeklerin hakkı olduğu görüşüne katılım yüzde 13,2, katılmama oranı yüzde 63,3 çıktı. Katılma oranı kadınlarda yüzde 12,1, erkeklerde yüzde 14,3 olurken; katılmama oranı kadınlarda yüzde 70,4’le erkeklerdeki yüzde 56’lık oranın çok üzerinde ölçüldü. "Part time/yarı zamanlı çalışma kadınlar için uygundur" görüşüne toplamda katılım yüzde 26,7, karşı görüş yüzde 42,8 oldu. Bu görüşe kadınların yüzde 28,8’i, erkeklerin yüzde 24,8’i katılırken, katılmama oranları yüzde 44,4 ve 41,1’le yakın çıktı.

Çalışan kadına bakışta köklü değişim

 Kadınların istihdamına ilişkin düzenli olarak sorulan sorulardan üçünde; klişe yargılara destek oranının itibarıyla dramatik biçimde düşüş gösterdiği dikkati çekti. "Erkekler, ailelerinin ekonomik gidermek zorundadır" görüşüne önceki ankette yüzde 59 olan katılım oranı sonuncuda 25 puanlık yüzde 34’e gerileyerek, bir önceki araştırma yılına göre en çok değişen değer oldu.

"Babalık izni" bilinirliği

 Katılımcıların yüzde 31’i babalık izninden haberdar olduğunu belirtti. Başka deyişle, babalık iznini bilmeyenlerin oranı yüzde 69 çıktı. "Babalık izninden haberdar mısınız?" sorusuna "evet" yanıtı verenlerin oranı önceki ankette yüzde 34 çıkmıştı. Babalık izini hakkında bilgisi olanların, babalık izni süresi talepleri ortalama 15 gün olarak ölçüldü. Bu süre, bir önceki ankette 20 gün olarak ölçülmüştü.

İstenen kolaylaştırıcı politikalar

Katılımcıların, kadınların aile/bakım yükümlülüklerini yerine getirmesi için işverenden bekledikleri kolaylaştırıcı politikalardan en yüksek oranda dile getirilen talep, yüzde 40,2 ile esnek-kısa çalışma saatleri oldu. Bunu yüzde 6,9’la daha fazla izin günü/daha esnek izin imkânı ve yüzde 6,3’le evden çalışma izledi. Yüzde 5,7’lik bir kesim çocuğu olanlar için para yardımı, yüzde 5,4 çocuğa ve anneye uygun çalışma ortamı, yüzde 5,2 yan haklarda iyileştirme, yüzde 5,1 iş yükünün azaltılması, yüzde 3,8’lik bir kesim doğum izni süresinin uzatılmasını istedi.