AİHM'den emsal karar: Cumhurbaşkanı’na hakaretten hapis cezası verilmesi ifade özgürlüğünün ihlali

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Vedat Şorli’ye Facebook’tan paylaştığı bir fotoğraf ve bir karikatür nedeniyle 2017’de Cumhurbaşkanına hakaretten (TCK 299) 11 ay 20 gün hapis cezası verilmesi kararını ‘ifade özgürlüğü ihlali’ saydı. Mahkemenin kararı emsal niteliği taşıyor. Mahkeme, Türkiye’yi Şorli’ye 7 bin 500 Euro tazminat ödemeye mahkûm etti.

Bianet’ten Hikmet Adal’ın haberine göre, AİHM kararında Cumhurbaşkanına hakareti düzenleyen TCK 299'un Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ifade özgürlüğü ile bağdaşamayacağını belirtti.

AİHM kararında "Devlet, Cumhurbaşkanı'nın itibarını savunmayı amaçladığında ona özel bir koruma ayrıcalığı geliştiremez" dedi.

TCK 299'un, kamu yararı olan meseleleri gündeme getirmede birey üzerinde caydırıcı etki yapabileceğine vurgu yaptı. Karar ilk ve emsal olması açısından önem taşıyor.

AİHM, kararında Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 2004’teki “Siyasi şahsiyetler ile kamu görevlilerinin itibarı” başlıklı tavsiye kararını hatırlatan bildirgedeki şu maddelere atıf yaptı:

"...Bazı ulusal hukuk sistemlerinin, siyasi şahsiyetlere veya yetkililere, medyada kendileri ile ilgili bilgi ve görüşlerin yayılmasına karşı, Sözleşme'nin 10. Maddesi ile güvence altına alınan ifade özgürlüğü ve bilgi edinme hakkı ile bağdaşmayan yasal ayrıcalıklar tanıdığının bilincinde olarak;

Devleti veya kamu kurumlarını eleştirme özgürlüğü

"Devlet, hükümet veya herhangi bir yürütme, yasama, yargı organı, medyada eleştiri konusu olabilir. Hâkim konumları nedeniyle bu kurumlar, karalayıcı veya aşağılayıcı ifadelere karşı ceza hukuku tarafından korunmamalıdır. Koruma, her durumda eleştiri özgürlüğünü kısıtlamak için kullanılabileceğinden kaçınarak çok kısıtlayıcı bir şekilde uygulanmalıdır.

Politikacıların ve yetkililerin itibarı

"Politikacılar, itibarlarının ve diğer haklarının korunmasından, diğer kişilerden daha fazla yararlanmamalıdır ve bu nedenle medya, siyasi kişileri eleştirdiğinde medyaya karşı iç hukukta daha ağır yaptırımlar uygulanmamalıdır. Bu ilke memurlar için de geçerlidir. Derogasyonlara, yalnızca yetkililerin görevlerini gerektiği gibi yerine getirebilmeleri için kesinlikle gerekli olduğu durumlarda izin verilmelidir. 

Medya ihlallerine karşı çareler

"Politikacılar ve memurlar, yalnızca medya tarafından haklarının ihlal edilmesi durumunda bireylere sunulan yasal yollara erişebilmelidir. (...) Medya tarafından iftira veya hakaret, özellikle diğer temel haklar ciddi şekilde ihlal edilmişse, başkalarının haklarının veya itibarının ihlalinin ciddiyeti açısından bu ceza gerekli ve orantılı olmadıkça hapis cezasına yol açmamalıdır."

AİHM kararından Avrupa Konseyi’ne üye birçok devletin hakaret için hapis cezasını kaldırdığını hatırlatarak Avrupa Konseyi’nin anayasal konulardaki uzman organı olan Venedik Komisyonu’nun 2016’da TCK'nın 216, 299, 301 ve 314'üncü maddelerinin mevcut hali ve pratikte uygulanışının Avrupa normları ile bağdaşmadığına dair görüşüne de yer verdi.

Türkiye mahkûm oldu

Mahkeme atıfların ardından Vedat Şorli’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nce kayıt altına alınan ‘ifade özgürlüğü’nün Türkiye tarafından ihlal edildiğine hükmetti.

Mahkeme, Türkiye’yi Şorli’ye 7 bin 500 Euro tazminat ödemeye mahkûm etti.

Ayrıca mahkeme Türkiye’den TCK 299'u AİHM içtihatlarıyla uyumlu hale getirilmesini de istedi.

3 yılda 29 bin kişiye hakaret davası açıldı

Son 3 yılda, 29 bin 89 kişi hakkında Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a hakaret iddiası ile dava açıldı. Başkanlık sistemine geçilen 2018 yılında 6 bin 326 dava açılırken bu sayı 2019 sonunda 13 bin 990’a çıktı.