Aytunç Erkin yazdı: Erdoğan’ın okuması gereken emekli raporu

Ne zamandır yazmayı düşünüyordum, siyasetten ve 15 Temmuz’dan fırsat olmadı.

Ancak...

Dün, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan dedi ki: "Emeklilerimizin yanında yer almak asli görevimizdir. Son 21 yılda emeklilerimizin hayat kalitesini yükseltecek adımlar attık. Emekli aylığını 380 dolara yükselttik. Sorunları çözmek için tüm imkanlarımızı seferber ediyoruz. Biz meydanlarda söz verip sonra unutanlardan değiliz. Bizden öncekilerin yaptıkları yanlışları tekrarlamamakta kararlıyız. Bu ülke meydanlarda vaat yarıştıranlardan çok çekti. Böyle bir hataya yeniden düşme lüksümüz yoktur." 

Bu cümleleri okuyunca İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) geçen ay yayımlanan "Enflasyon ve Kronikleşen Yoksulluğun Gölgesinde Geçim Mücadelesi: Emekliler" başlıklı 45 sayfalık raporunu tekrar tekrar okudum ve Erdoğan’ın "Son 21 yılda emeklilerimizin hayat kalitesini yükseltecek adımlar attık" iddiasının doğru olmadığını gördüm. Neden mi?

İPA raporundan okuyalım:

"Türkiye’de satın alım gücünün giderek düştüğü emekli aylıklarına yönelik olarak 2010 yılında asgari emekli aylığının değeri 11.4 gram altın veya 453.4 ABD doları yaparken günümüzde bu değerler 4.4 gram altın ve 319 ABD doları olmuştur. 2010 yılında asgari ücretin üstünde olan emekli maaşı günümüzde asgari ücretin yarısına denk bir hale gelerek emeklileri çalışmaya zorlamıştır."

YAŞAM KALITESINDE SONDAN IKINCIYIZ!

Dünya ile karşılaştırıldığında durum ne peki? İPA’ya göre tablo şöyle:

"Emeklilik sisteminin günümüzde gelmiş olduğu nokta dünya ülkeleri arasında ölçüm yapan endekslere de yansımış, 2023 yılında 44 ülke arasında Türkiye Brezilya ile birlikte sondan ikinci olarak sadece Hindistan’ı geçebilmiştir. Yaşam kalitesi açısından sondan ikinci olan Türkiye gelir kategorisinde ise 44 ülke arasında en son sırada yer almıştır. Bir diğer endekste ise Türkiye 47 ülke arasında 44’üncü olmuş; endeks tarafından belirlenen 7 kategorik sınıflandırmada emeklilik sistemleri açısından ‘ele alınması gereken önemli zayıflıkları/eksiklikleri olan ve iyileştirme olmadan sürdürülebilirliği şüpheli olan sistem’ tanımlamasıyla Tayland, Filipinler ve Arjantin ile birlikte sondan ikinci en kötü kategoride yer almıştır."

Yine İPA tarafından yapılan çalışmalar İstanbul’da yaşamak için yaşlılık veya emeklilik aylığına hak kazananların yüzde 28.4’ünün resmi olarak çalışmaya devam ettiğini; emekli İstanbulluların yüzde 18.3’ünün hem kiracı olduğunu hem de hanelerinde emekli aylığı dışında başka bir gelir olmadığını ortaya koymakta: "Ortalama yaşam maliyetinin 24.991 TL olarak hesaplandığı İstanbul’da en düşük emekli maaşı bu yaşam maliyetinin yarısından az kalmaktadır. Emekli maaşlarının yetersizliği sebebiyle çalışma hayatını devam ettirmeye zorlanan emekliler aynı zamanda gıda ve giyim harcamalarında daha ucuz ürünlere yönelmeye başlamış; temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek adına sosyal ve kültürel aktivitelere olan harcamalarını kesmiştir. Öte yandan temel gelir kaynağı emekli maaşı olan hanelerin konut ve kira harcamaları 2022 yılında yüzde 28.6 iken 2023 yılında yüzde 31.9 seviyesine çıkmıştır."

465 BIN HANE EMEKLI AYLIĞIYLA GEÇINIYOR

İstanbul’la devam edelim. İPA tarafından 2024 yılı Mayıs ayında yayımlanan İstanbul Yaşam Maliyeti Araştırması’na göre dört kişilik bir ailenin yaşam maliyeti 61.523 TL olarak hesaplandı. Bu miktar en düşük emekli maaşının neredeyse 6 katına denk. İPA tarafından emeklilere yönelik gerçekleştirilen bir diğer çalışma sonucunda ise İstanbul’da sadece emekli aylığı ile geçinen 811 bin 40 hane olduğu belirlenmiştir. Bu rakam İstanbul’un tüm haneleri içinde yüzde 16.8’inin sadece emekli maaşı ile yaşamını sürdürmeye devam ettiğini ortaya koymakta. Yine aynı çalışma; İstanbul’da 465.169 hanenin en düşük emekli maaşı ile geçinmeye çalıştığını belirlemiş. Sonuç olarak İstanbul’da tüm haneler içinde en düşük (asgari) emekli aylığı ile geçim mücadelesi veren hanelerin oranı yüzde 9.6 olarak hesaplanıyor.

Peki İstanbulluların "kirayla" ilgili durumu ne?

Rapora göre: "Emekli İstanbulluların yüzde 18.3’ü hem kiracıdır hem de hanelerinde çalışan başka biri yoktur. İstanbul genelinde 148.420 hane kiracı olup sadece emekli maaşı ile geçinmektedir. İstanbul’da kiracı olan iki kişilik emekli hanesinin ortalama yaşam maliyeti 2024 yılının Nisan ayında 24.991 TL olarak belirlenmiştir. En düşük emekli maaşı bu yaşam maliyetinin yarısından az kalmaktadır."

Peki çözüm?

İPA’ya göre: "Emeklilerin daha iyi yaşam olanaklarına sahip olmaları için hem merkezi hem de yerel yönetimlere önemli görevler düşmektedir. Emekli maaşlarında yapılması gereken düzenlemelerin yanı sıra barınma, ısınma ve gıda konularında sosyal yardımların hayata geçirilmesi beklenmektedir. Buna ek olarak ekonomik düzenlemelerin yanında emeklilerin sosyal hayata katılımlarını kolaylaştıracak sosyal tesis-aktivite gibi hizmetlerin yaygınlaştırılması da yaşlı nüfusun kaliteli ve verimli bir yaşam sürdürmeleri açısından önemli olarak görülmektedir."