Sami Günal
Dün, “Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmayı'' şiar edinmiş, temelsiz atmayı beceri sayan bir arkadaşımla “fikir teatisinde'' bulunduk. Daha doğrusu bilgisizliğini fırçaladım.
Demesin mi ki “Nevruz Kürt bayramıdır.'' Elbette her toplumun kendi meşrebi çerçevesinde anlamlandırmasına ve ritüellerine bir sözüm olamaz ve tahminlerin ötesinde saygı gösteririm. Bu apayrı bir konudur. Karşı koyuşum tekçi yaklaşımadır.
Bak arkadaşım, yanlış yapıyorsun yine bilgiden yoksun konuşuyorsun. Sana bir cümleyle özetleyeyim, dedim. Dünya’nın çeşitli coğrafyalarında olduğu gibi Nevruz, Orta Asya ve İslam toplumlarının ortak bayramıdır. Sen, böyle tanımlarsan “milliyetçilik'' duyarlılığı olan insanlardan iticilik doğurursun. Böylece “asgari müştereklerimizi'' de aşındırırız. Sana, “Bilgi sahibi olmadan…'' şeklinde ahkâm kesiyorum ama karşındakiler senden daha da bilgisiz ki bu nedenle işi gırtlaklaşmaya vardırıyorlar.
Almanya’da, şurda burda bira, domates, boğa vs. festivalleri olur. Kutsamazlar! Bağırıp-çağırıp her şeyin o gün hallolduğu gibi pozlara girmezler. Demem o ki folklorik ve mitolojik günleri-hikâyeleri sever-sayar, hoşlanırım. Kutsamam! Bizdeki çığırında çıkarılmış durumdadır. Hepten etnik ve ideolojik temellendirmelere yaslanılmakta ve halkları var eden unsurların en temellerinde yatan folklorik dimağ dumura uğratılmaktadır.
“Kürtçülük'' faslından ari olarak söyleyeyim. Bu ülkede kimi gerçekler görülmüyor, örtbas ediliyor. Nevroz, asıl ideolojik-teolojik-mitolojik-folklorik vb. sebeplerden dolayı Alevi toplumu için önemli ve yüksek mertebededir.
Benim, folklorik bir günü saygıdan öte kutsama, tapınma gibi triplerim yok. Yazı yazarken; Kürt değilim, Türk değilim, Alevi Değilim, Anadoluluktan öte Ortadoğu Sünni’si hiç değilim… Yazı sonrası olacaksam elbette bir şey olurum. Yazı yazmak yanlışın karşısında durup doğruya yan çalmaktır.
Madem doğruya yan çalmak lazım, şimdi, Nevruz’u ihmal edilen kesim açısından değerlendirmek istiyorum.
Birazcık aykırı yaklaşırsam kim ne der? Bana ne, kim ne derse desin!
“Dağlarımda dargınlık var; sümbül ağlar, Nevruz ağlar!''
Nevruz; ansiklopedik tanımıyla, yeni yıl, Bahar Bayramı gibi adlarla Doğu ve İslam toplumlarında kutlanan bir gündür.
Öyle, uhrevi ve çok ideal düşünceler yükleme ihtiyacı içine girmenin bir anlamı yok diye düşünürüm. Eğer kutsayacak olursam, dünyevi nimet yani somut anlamında 1 Mayıs benim için daha kutsaldır.
Nevruz’u, o kadar çok sayıda toplumlar kutlamaktadır ki say sayabilirsen.
Anadolu toplumlarında; Kürtlerde, tarihsel köken olarak Nevruz’un, Kürt mitolojisindeki Demirci Kawa Efsanesi'ne dayandığına inanılırken; Anadolu ve Orta Asya Türk halklarında da Göktürklerin Ergenekon'dan çıkışı anlamıyla ve baharın gelişi olarak kutlanıyor.
Bu kadar ansiklopedik bilgi yeter.
Yeter ama yine de farklı bir değinmede bulunalım ki kimsenin hatırı kalmasın. İki toplum kesimi, ritüelleri farklı olmak kaydıyla tarihsel olarak farklı anlamlar yüklemekte ve kitlesel kutlamalar yapmaktalar: Kürtler ve Aleviler. (Hoş, Alevilerin kitlesel kutlama ritüelleri tarih kesitinde kalmıştır.)
Kürtler, tamamen mitolojik bir efsaneden hareketle aynı zamanda bir başkaldırı ve zalimden kurtulma günü olarak algılamaktadırlar. Ayrılıkçı Kürt entelektüelleri, mitolojideki bu hareketi, günümüzdeki özlemlerine koşut saymaktalar.
Nevruz Bayramı, Aleviler için ne anlama geliyor ve Aleviler, Nevruzu nasıl kutlarlar?
Nevruz, Alevi toplumunun önemli bayramlarından biridir.
Alevi söylencelerinde Nevruz gününde gerçekleşen önemli olaylar şöyle sıralanır:
- Dünya, kuruluşunu bugün tamamlamıştır.
- Hz. Ali, bugün doğmuştur.
- Hz. Muhammed’e, peygamberlik bugün ihsan edilmiştir.
- Bugün Hz. Ali ile Hz. Muhammed’in kızı Hz. Fatma’nın evlendiği gündür.
- Hz. Muhammed, bugün okuduğu hutbede, Hz. Ali’yi, vasi tayin eder ve kendisinden sonra Müslümanların önderi (İmamı) ilan eder.
- Bugün Hz. Ali’nin hilafeti elde ettiği gündür.
- Bugün, Hacı Bektaş-ı Veli’nin, Anadolu’ya gelişinin ilk günüdür.
- Bugün, Rum Erenleri’nin, Şah-ı Velayet’i karşıladıkları gündür.
- Bugün, Gaip Erenleri’nin, “Kırklar’ın'' toplandığı gün olarak inanılır. Bu nedenle bugün, “Kırklar Bayramı'' olarak da bilinir.
- Hz. Hüseyin’in intikamını almak için gizli bir teşkilat kurulur... İhtilal işareti olarak mahallelerde büyük bir ateş yakılır... Bu gün de tesadüfen 21 Mart’a denk gelir. O günden, bugüne değin Alevilerce zulme başkaldırı işareti olarak ateş yakılır.
Alevi toplumu, Nevruz’da inancı esas alarak kutlama yaparken birçok toplum da Nevruz gününe başka anlamlar yükleyerek kutlamalar yaparlar. Her toplum kendisine özgü bir anlatımla Nevruz’u tanımlar ve yine kendisine özgü bir şekilde kutlar.
“Nevruz ayı geldi gülüm / Al, yeşil giyin gidelim / Kanı kanınan yumazlar / Gel gönülü bir edelim / O yayla bizim yayladır / Gel beraber seyredelim / Hanı güzel, Van’ı güzel, Muş’u güzel, taşı güzel yaylalar / Baharda barut çekilsin; çiğdem çiçeğe gidelim''
Başlamışken iki dize daha gidelim. Ne de olsa dertler bitmez!
"Ağrı Dağı dumanlanmış / Turnaları dertli öter / Dert bulunmaz bundan daha beter / Bütün dağlar sümbül kokar / Ağrı Dağı neden duman tüter?"
Barışa çağrı olsun!
*
NOT: Böylesi derinlikli ve uhrevi konularda yanlışa, yanılgıya düşmek elbette olasıdır. Hatalar düzeltilmeye her zaman açıktır ve muhtaçtır.