Tesla’nın yükselişinin arka planı: Tesla’nın piyasa değeri ve Wall Street spekülasyonu (I. Bölüm)

Elektrikli araç üreticisi Tesla, otomotiv sektöründe, en azından borsalara göre, süratli biçimde baskın bir oyuncu haline geldi. Hisse senedi fiyatlarının yakın zamanda enflasyon korkusu ve Bitcoin dalgalanmalarının etkisi altında düşmelerine rağmen, Tesla bu yazı yazılırken 559 milyar doları geçen bir piyasa değerini koruyor. Bu, Tesla’dan sonraki üç otomotiv üreticisinin (Toyota, Volkswagen, Daimler) toplamından daha büyüktür. 2021’in ilk çeyreği, 438 milyon dolar kâr ile Tesla’nın şimdiye kadarki en kârlı dönemi oldu.

Tesla’nın borsa fiyatı iki çürük sütun üzerine kuruludur: spekülasyon çılgınlığının Wall Street’i sarması ve Tesla işçilerinin acımasızca sömürüsü.

Tesla’nın yakın zamandaki kârlılığına rağmen, şirket, rakiplerinden çok daha az sayıda araç üretmekte. Japon merkezli Toyota, 2020’de 221 miyar dolarlık piyasa değeri ile 9,5 milyon araç sattı, ardındansa Alman Volkswagen (148 milyar dolar, 9,3 milyon araç), Daimler (94 milyar dolar, 2,8 milyon araç) ve ABD merkezli General Motors (80 milyar dolar, 2,5 milyon araç) geliyor. Böylelikle, Tesla’nın en büyük dört rakibi 2020’de 24 milyonun üzerinde araç üretmiş oldu ki bu sayı Tesla’nın satmış olduğu 500.000 araçtan 48 kat fazladır.

Tesla’nın inanılmayacak derecedeki piyasa değeri, bazı finansal analistler tarafından önümüzdeki on yıl içerisinde hızlıca büyümesi beklenen piyasa payına işaret ederek gerekçelendirildi. Geleneksel otomotiv üreticilerinin geçtiğimiz yıl önümüzdeki on veya yirmi yıl içinde içten yanmalı motorlu araçlardan uzaklaşma planlarını açıklamaları ile beraber, elektrikli araçlar (EA) gün geçtikçe yüklü miktarlarda para kazanılabilecek bir alan olarak görülüyor.

General Motors tüm araç satışlarının 2035’e kadar elektrikli olacağını duyurdu. İsmini ilk otomobillerden birini icat etmiş olan kişiden alan Daimler, tüm içten yanmalı motor teknolojisi için araştırma ve geliştirmeyi durdurdu. Volkswagen, Ford, BMW ve diğer markalar yeni elektrikli araç modellerinin gelecek yıl içerisinde çıkacağını duyurdu.

Bu yön değişimi, kısmen teknolojik gelişmelerden, özellikle de lityum-iyon bataryaların maliyetlerinin düşmesinden, ayrıca EA yapımının daha az parça gerektirmesinden gelmesi beklenen tasarruftan kaynaklanıyor. Hafif hizmet tipi binek elektrikli araçlar, benzinli ve dizel rakiplerine göre toplam mülkiyet maliyeti bakımından bazı pazarlarda denkliğe ulaştılar ve peşin satın alma maliyeti olarak da bulunduğumuz on yıl içerisinde denkliğe ulaşmaları beklenmekte.

Elektrikli araç satın alımları, sıkılaşan emisyon düzenlemeleri ve vergi yardımları ile Avrupa Birliği, Çin ve ABD’de gittikçe artarak teşvik ediliyor. Wall Street spekülatörlerinin devlet yardımının EA’lar için artmasını beklemeleri, Tesla (ve daha az miktarda, Çinli üretici BYD’nin) gibi elektrikli araç üreticilerinin hisse fiyatlarının artmasının bir miktar sebebi oldu.

Tek başına alındığında, artan EA teşvikleri, küresel iklim değişikliği sorununun üzerine gitmek için yetersizdir. Milliyetçi anlaşmazlıkları ve çatışmalarla yarılmış durumda olan büyük kapitalist hükümetler, sera gazı emisyonunu önemli ölçüde azaltmak ve çevresel felaketi önlemek için gereken uluslararası koordineli çözümü üretmekten tamamen acizler.

Nihayetinde, EA üretimine yapılan devlet yardımı, iklim değişikliği ve kirlilik üzerine fedakâr kaygılar tarafından değil, rekabet eden kapitalist güçlerin otomotiv sanayisinin bir sonraki aşamasını kontrol etme ve kendi üretim “şampiyonlarını” yaratma azmi eliyle yönlendirilmektedir.

Tesla hisselerinin yükselişi ve Elon Musk’ın serveti

Tesla’nın hisse fiyatı, koronavirüs pandemisinin başlangıcından bu yana sarsıcı bir şekilde yükseldi. Mart 2020’deki borsa düşüşünde 85 dolar olan bir Tesla hissesi, yakın zamanda 560 dolar civarına gerilemeden önce bu yıl Ocak ayında 880 dolara kadar yükseldi. Son düşüşe rağmen yine de yüzde 650’lik bir artış söz konusu. Kıyaslama için; 20 Mart 2020’den bu yana Dow Jones Endeksi (“Industrial Average”) yüzde 170 oranında artarak 19.173’den 33.819’a yükseldi.

Hem Tesla hisselerinin yükselişinin hem de diğer hisselerin daha “mütevazı” yükselişinin itici gücü, Wall Street’i sarmış olan spekülasyon çılgınlığıdır. Bu çılgınlık, aşırı düşük faiz oranlarının korunması ve şirket tahvillerinin doğrudan alımı da dahil olmak üzere, ABD Merkez Bankası’nın (Fed) piyasaları canlandırma müdahaleleri ve CARES yasası ile trilyonlarca dolarlık kurtarma paketleri tarafından körüklenmiştir.

Şirketin çok hızlı bir şekilde değerlenişi, çılgın atılım (“mad dash”) yatırımcılarını “yeni Tesla’yı” bulmaya yönelterek, birçok yeni başlamış EA ve benzeri şirketin hisse fiyatlarını yükseltti. Bunların birçokları daha ilk ürünlerini bile üretmediler fakat çoktan “açık çek şirketi” olarak da bilinen “özel amaçlı satın alma şirketleri” (SPAC) mekanizmasını, finansal olarak kamuya açılıp yüz milyonlarca, hatta milyarlarca dolar toplamak için kullandılar. Lordstown Motors örneğinde olduğu gibi, özellikle açıktan satışçılar tarafından muhtemel iflaslarına bahse girilerek hedef alındıkları için bu şirketlerin çoğunlukla şüpheli olan karakterlerini gizlemeleri giderek zorlaşıyor.

Tesla, bu yıl Tesla Semi elektrikli ağır hizmet aracını üretime geçireceği planları ile birlikte model sayılarını ve üretim kapasitesini artıracağını açıkladı ve elektrikli pikabı Cybertruck’ı da gelecekte henüz belirlenmemiş bir zamanda yeni Austin, Teksas’taki tesisinde üretime başlayacağını belirtti. Yeni bir “Dev fabrika” ise Almanya’da Berlin yakınlarında inşa ediliyor ve 2021’in ikinci yarısında açılması planlanıyor.

Bununla birlikte, elektrikli araç piyasa payında beklenen bu artışlar, Tesla’nın aşırı büyük toplam piyasa değerini ve kârlılığını ancak kısmen açıklamaktadır.

Bizzat Tesla, 1.5 milyar dolar Bitcoin kripto para satın alarak devasa çapta spekülatif finansal faaliyette bulunuyor. Bu kripto paraların spekülatif varlık olmak dışında özünde hiçbir değeri bulunmuyor. Tesla’nın 2021’in ilk çeyreğindeki kârının yüzde 23’ü ya da 101 milyon dolar bu Bitcoin varlıklarından geliyordu. 12 Mayıs günü, Tesla CEO’su Elon Musk, şirketin artık ödeme metodu olarak Bitcoin kabul etmeyeceğini açıkladı. Bunun sözde sebebi ise “Bitcoin madeni çıkarmak” için gereken sayısal olarak yoğun sürecin korkunç miktarda enerji gerektirmesiydi.

Musk kendi medya platformlarını şaka olarak başlayan Dogecoin gibi kripto paraların değerini manipüle etmek için kullanırken, Aralık 2020’de Dogecoin’in değeri, Musk tarafından Twitter üzerinden desteklendikten sonra yüzde 20 yükseldi. Bu kripto para, Musk’ın ondan “dümen” olarak söz etmesinden sonra ise yüzde 25’lik bir düşüş yaşadı.

Twitter’da 52,5 milyon takipçisi olan Musk’a, düzenli ve yasa dışı olarak yanıltıcı iddialarda bulunması, şirketin mali durumu, mevcut ve gelecekteki performansı için sözler vermesi nedeniyle ABD Menkul Kıymetler ve Borsalar Komisyonu dahil olmak üzere mali düzenleyiciler tarafından defalarca ihtar çekildi. Ne var ki, bu yazı yazıldığı sırada Musk, yaklaşık 147 milyar dolar net servet ile dünyanın en zengin üçüncü insanıdır. Bu da onu ABD içerisinde pratik olarak kanundan yukarı bir konuma yerleştiriyor.

Bu kanunsuzluk Mayıs 2020’de, Musk hayati olmayan işletmelerin kapatılması gibi basit COVID-19 önleme düzenlemelerini “faşist” olarak kınayıp, halk sağlığı emirlerine karşı gelip, Tesla’nın Fremont fabrikasını açınca gözler önüne serilmişti. Daha Nisan 2020’de Musk, toplu cinayet olan “sürü bağışıklığı” politikasını savunuyor ve virüsten ölüm oranının oldukça düşük olduğu gibi geçersizliği kanıtlanan komplo teorilerini destekliyordu. Musk, Donald Trump’ın öldürücü yeniden açılma planını duyurmasından önce onun sloganını tekrarlayarak, “AMERİKA’YI ARTIK SERBEST BIRAKIN” diye tweet atıyordu.

Musk’ın yeniden açma kararı, faşizan başkan Trump tarafından var gücüyle desteklenmişti. Trump, Tesla’nın yeniden açılmasından önce, Twitter’da, “Kaliforniya, Tesla & @elonmusk’ın işletmeyi açmasına DERHAL izin vermeli” diye yazdı. Milyarderlere olan bağlılığını göstermek için altta kalmayan Kaliforniya Demokratik Parti kurumu ise ırağı yakın ederek Musk’ın yeniden açılışına izin aldı ve Vali Gavin Newson, Musk’a “Büyük hürmetlerini” sundu.

İşçilerin yüz yüze geldiği gerçek tehlikelere bakılmaksızın yürütülen virüsü önemsiz gösterme kampanyası ve fabrikaların açılması, Musk’ın doyumsuz para arzusuyla yakından bağlantılıdır. 6 Mayıs 2020’de, Fremont fabrikasının açılışından sadece beş gün önce, Musk şirketin destekçileri tarafından belirlenen bir dönüm noktasına ulaştı ve şirketin ortalama piyasa değerini 100,4 milyar dolar civarında (önceki altı ay için hedeflenen 100 milyar doların biraz üzerinde) tutmanın bedeli olarak 1,69 milyon Tesla hisse senedi opsiyonu aldı. O zaman hisse senedi opsiyonlarının değeri yaklaşık olarak 730 milyon dolardı.

Bir başka ifadeyle, eğer Musk’ın fabrikası halk sağlığı kurallarına uygun olarak kapalı kalsa idi, Tesla’nın piyasa değeri hedeflenen 100 milyar dolar hedefinin muhtemelen altında kalacaktı. Bu da ona o zamanın değeri ile yaklaşık 750 milyon dolara mal olmuş olurdu. Bugün ise şirketin değeri yedi katına çıktığı için bunun muhtemelen yedi katına mal olacaktı.

Alameda İlçesi Halk Sağlığı Dairesi, Mayıs 2021’de, yeniden açılmanın sadece 2020 içinde Tesla Fremont fabrikasında yüzlerce belgelenmiş vaka ile sonuçlandığını kabul ederken, vakaların ciddiyeti ya da ölenlerin sayısına dair bir bilgi paylaşılmadı.

Jonathan Burleigh

Kaynak: Dünya Sosyalist Web Sitesi