Yıllık ücretli izinle ilgili bilmemiz gerekenler

Yaz aylarının başlaması ile birlikte çalışanların önemli haklarından olan yıllık ücretli izine ilişkin sorularda ağırlık kazandı. Biz de bu yazımızda şu sıralar çokça soru aldığımız bu konuya değinelim ve çalışanlarımızın tereddütlerini giderelim istedik.

Konuyu başlıklar itibarı ile ele alırsak daha faydalı olacağını düşünüyoruz.

Kayıtlı ve kanıtlanabilir bir iş ilişkisi olmalıdır

Her şeyden önce bir çalışanın bu izninden söz edebilmemiz için ortada kayıtlı bir işçi işveren ilişkisi olmalıdır. Yani bir başka deyişle işçi kesinlikle kayıt dışı(sigortasız) çalışmamalıdır.

Yıllık ücretli izine hak kazanabilmek için çalışma süresi şartı gerekir

İzine hak kazanabilmek bakımından o işyerinde ve /veya aynı işverenin değişik işyerlerinde 1 tam yıl fiili olarak çalışmış olmak gerekir. Bazı devamsızlıklar ve uzun süreli istirahatler işçinin yıllık izin için gerekli olan kıdem süresinde dikkate alınmaz. Örneğin kadın işçinin doğum sonrası 6 aya kadar kullanabildiği ücretsiz izin, işçinin habersiz ve mazeretsiz olarak işe devam etmediği günler, uzun süreli istirahatlerde işçinin işyerindeki ihbar öneli süresini 6 hafta aşan istirahat süreleri yıllık izin hesabında dikkate alınmaz ve işçinin bu süreleri izine hak kazanabilmek için tekrar çalışması gerekir.

İşçinin aynı işyerinde aralıklarla çalışması koşulunda izin hakkı

Çalışma hayatımızda sorunlu konulardan biri de şüphesiz ki işçinin aynı işyerinde aralıklarla (giriş-çıkış) çalışması koşulunda izin kıdeminin nasıl hesap edileceği konusudur. Bir işçi örneğin askerlik nedeni ile ve/veya emeklilik nedeni ile işyerinden ayrılıp daha sonra aynı işyerinde tekrar çalışmaya başlarsa izin hakkı hangi süreler üzerinden hesap edilerek uygulanmalıdır. Bu konuda hukukçular arasında görüş farklılıkları olduğu gibi işyeri uygulamaları da farklılıklar arz etmektedir. Yargıtayın konuya ilişkin son kararları ise eski çalışmalara ait izin hakları izin kullandırmak ve/veya bedeli ödenmek suretiyle tasfiye edildiyse artık eski çalışma sürelerinin sonraki çalışma sürelerine eklenmemesi şeklindedir. ( Y.7.H.D. E. 2016/10214 K. 2016/17889 T. 31.10.2016)

Bu konuda bizimde katıldığımız görüş ise aralıklı çalışmalarda Yıllık ücretli izin hakkının önceki çalışmalara ait izin haklarının kullandırılmış veya karşılığının ödenmiş olmasına bakılmaksızın işçinin O işyerindeki toplam çalışma süresi dikkate alınarak hesap edilmesi yönündedir. Çünkü yıllık iznin felsefesinde işyerinde kıdemi fazla olan işçinin daha fazla dinlendirilmesi olgusu vardır. Bu olguya bağlı olarak da zaten izi süreleri hesap edilirken kıdemi fazla olan işçiye doğru orantıda daha fazla izin süresi verilir. 

6 ay çalışan yarım izine hak kazanamaz

Çalışanların sıkça sordukları ve doğru bir bilgi olmayan yarım izin konusuna da değinelim. Pek çok çalışan işyerinde 6 ay kıdemi olan bir işçinin yarım izin yani 1 hafta izine hak kazandığını düşünmektedir. Oysa bu doğru bir bilgi değildir. Yıllık ücretli izine hak kazanabilmek bakımından o işyerinde 1 tam yıl çalışmış olmak gerekir.

İşveren isterse 1 yılını doldurmayan işçiye de izin verebilir

Buna mukabil işveren zorunlu olmamakla birlikte 1 yılını doldurmayan çalışanlarına da yaz aylarında izin verebilir. Bu konuda yasal bir engel yoktur. Ancak bu verdiği izni daha sonra işçinin yıllık izninden düşüp düşemeyeceği konusu tartışmalıdır. Bizim de katıldığımız görüş işçiye yıl içinde verilen izinlerin yıllık izinden mahsup edilemeyeceği (düşülemeyeceği) ilkesi sebebiyle erken verilen iznin yıllık izinden düşülemeyeceği yönündedir.

Yıllık izin süreleri ne kadardır?

1 yıldan 5 yıla kadar olan çalışanlara 14 gün,
6 yıldan 14 yıla kadar olan çalışanlara 20 gün,
15 yıl veya daha fazla olan çalışanlara 26 gün yıllık ücretli izin hakkı verilmelidir.
18 ve daha küçük veya 50 ve daha büyük yaştaki çalışanlara verilen yıllık ücretli izin hakkı 20 günden az olamaz. Ayrıca yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır.

Yıllık ücretli izine ilişkin bu süreler asgari süreler olup, bu sürelerin altında izin verilemez ancak, sözleşme ve/veya toplu sözleşmelerle bu süreler arttırılabilir. Yıllık izine isabet eden hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri izin süresine ayrıca eklenir.

Yıllık izin esnasında işçi hastalanırsa ne olur?

İşçinin yıllık ücretli izin süresi içinde raporlu duruma düşmesi koşulunda yıllık izin kesintiye uğrar. Bu durumda rapor bitiminde izin kaldığı tarihten itibaren devam eder.

 Kısmi süreli (part-time) çalışanların yıllık izin hakları farklımıdır?

İş yasamızda kısmi süreli ve/veya çağrı üzerine çalışanlar bakımından yıllık izinle ilgili özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Ayrıca İş kanunu bu çalışanlara ayrımcılık uygulanamayacağını da ön görmektedir. Bu nedenlerle Kısmi süreli çalışanlarda diğer çalışanlarla aynı izin haklarına sahiptir. İzin kıdemleri hesap edilirken kısmi süreli çalışıyor oldukları dikkate alınmayıp işe giriş tarihleri ve çalıştıkları takvim süresi dikkate alınacaktır.

Mevsimlik işlerde izin hakkı var mıdır? 

Ağırlıklı olarak tarıma dayalı mevsimlik işlerde İş kanununun Yıllık ücretli izin hakkı düzenlemeleri yer almamaktadır. Bu nedenle bu işlerde çalışanların yıllık ücretli izin hakları yoktur.

Yıllık izin bölünebilir mi?

Yıllık iznin bölünmemesi esastır ancak işçi ile işverenin anlaşması suretiyle Yıllık ücretli izin bir bölümü 10 günden az olmamak üzere bölümler halinde kullandırılabilir.

Yıllık izin kullanan işçinin ücret avansı ve yol izni hakkı var mıdır?

İşverenler yıllık ücretli izne ayrılan işçiye izin dönemine ait ücreti peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır. Yıllık ücretli iznini farklı bir yerde geçirecek olan işçiye talebi halinde 4 güne kadar ücretsiz yol izni vermelidir.

Yıl içinde verilen izinler yıllık izinden düşülebilir mi?

Bu konuda kanunda açık bir biçimde aşağıdaki ifade yer almaktadır.

İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez. Dolayısı ile işveren bu izinleri yıllık izinden düşemez.

İşçi Yıllık izinde başka bir işte çalışabilir mi?

Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir.

İzin ücreti hangi hallerde ödenebilir?

Uygulamada sıkça karşılaşılan bir durumda işçinin yıllık ücretli izin hakkının kullandırılmayarak (veya işçi kullanmayarak) karşılığının kendisine nakden ödenmesidir. Hemen belirtmeliyiz ki bu yasal bir uygulama değildir. Çalışması devam eden bir işçiye izin ücreti ödenemez. Ayrıca işçi de esasen Anayasal bir hak olan Yıllık ücretli izin hakkından vaz geçemez. Yıllık ücretli izine hak kazanıp ta iznini kullanmayan işçinin bu hakkı bir sonraki yıla devreder. Şayet işçi izin kullanmaz veya eksik izin kullanırsa kullanmadığı ve bakiye kalan bu izin hakları iş sözleşmesinin herhangi bir sebeple sona ermesi koşulunda kendisine ödenir. Bu ödeme işçinin en son ücreti üzerinden hesap edilerek yapılmalıdır.

Yıllık ücretli izin nasıl hesap edilir?

Yıllık ücretli izin işçinin en son ücreti üzerinden tüm yasal kesintiler (sgk ve işsizlik sigortası primi, gelir vergisi, damga vergisi) uygulanmak suretiyle hesaplanır ve net tutar işçiye ödenir.

Yıllık izin hakkında zaman aşımı süresi ne kadardır? 

Yıllık ücretli izinde zaman aşımı süresi ücret fazla mesai gibi haklarda olduğu gibi 5 yıldır. Ancak bu süre yıllık izin ücretinde sözleşmenin sona erdiği tarihten itibaren başlar.

Yıllık ücretli iznin kullandırıldığının ispatı kime aittir?

İşçinin yıllık ücretli izninin kullandırılmadığı iddiası söz konusu ise bunun aksinin ispatı işverene aittir. İşveren bu ispat külfetini işçinin imzasını taşıyan izin kayıt belgeleri ile kanıtlamak durumundadır. Keza işten ayrılırken kullanılmayan izinlere ait ücretler ödenmişse işveren yine bunu banka dekontları, imzalı ücret bordroları ve miktar içeren ibranameler gibi belgelerle kanıtlamalıdır