Dilin sosyopolitiği açısından Babaannemin Lügati

Dil konusunda teknik çalışmaların yanına, son yıllarda dilin sosyolojisi ve ekonomi-politiği konularında çok sayıda özgün çalışmalar eklenegelmektedir. Meraklıları için kimi örnekler verelim: Christian Marazzi, Sermaye ve Dil (Ayrıntı yay.); Kemal İnal, Dil ve Politika (Ütopya yay.); Atakan Altınörs, Dil Felsefesi (Bilim ve Gelecek Kitaplığı yay.); Kaan Arslanoğlu vd., Eleştirel Bakışla Güneş Dil Kuramı (İthaki yay.). Kimi solduyu sahiplerinin ünlü klasiğini de bu arada unutmayalım: J. Stalin, Marksizm ve Dil (Sosyal Yayınlar).

Bunlardan biri de başlıkta adı verilen lügat. Bu lügati hazırlayan Hayri Kozanoğlu, Arap Alevisi Dıblan ailesi kökenli anne ile Sultan Abdülhamitin Libyaya sürdüğü Kozanoğulları kökenli bir baba tarafına sahip bir akademisyen. Tanıyanlar bilir siyasetle de içiçe bir finans profesörü...

Diğer tek veya çok yazarlı kitaplarından çok farklı bir yapıt çıkarmış yazar bu kez ortaya. Çok lügat görmüştük ama bu farklı. Yazar aile ortamının geniş kelime dağarcığını genç kuşaklara aktarmayı amaçlamış.

Lügatin Türkiye İş Bankası yayınlarından titiz bir düzelti ile yayınlanmış olması da okur için bir avantaj. Hem yazarı hem de yayıncıyı bu değişik ve değerli eserden dolayı kutluyoruz.

Lügatte çok Arapça kelime mevcut ama dinsel yollama neredeyse yok. Lügate alınan kelimeler göreceli olarak az bilinen, artık seyrek kullanılan kelimeler. Bu kelimelerin birleştirilmesi halinde, bir dönemin Adanasının profili, eğitimli bir Cumhuriyet kadınının zihniyet dünyası, mensup olduğu camia ve ailenin kültürü, fedakar ve şefkatli bir aile büyüğünün yakınlarına kol kanat germe çabasının arka fonda belirmesi umudunu taşıyor yazar.

Lügate alınan kelimelerin içinde geçtiği o zamana ait cümleler de kelimelerin altında verilmiş. Kimi mizah yüklü kelimeler ve ilgili cümleler insanın hoşuna gidiyor doğrusu. Eh Adanalıların lügat paralamaktan özel bir haz duydukları bilinir zaten.

Lügatten harf sırasına göre kimi örnekler aşağıda alıntı olarak verilmiştir. Özellikle zevale ait örnek tümceye bakın lütfen. Dil ve kültür meraklıları kitabı edinip zevkle okuyabilirler. Bu lügat kelime arama lügati değil bir nevi kültür okuması yapmaya uygun bir kitap. İyi okumalar...

SONSÖZ
Evlatlarını tüm mesuliyetlerden vareste tutmayan saygın Hüsniye Kozanoğlunun (Hayri Kozanoğlunun annesi) anısına yazılmış bu lügati dil ve kültür meraklılarına salık veriyoruz, zevkle okuyabilirler.

EK1: LÜGATTEN KİMİ ALINTILAR
Akide: İnanç, inanılan şey; (Cumhuriyetin temel akidelerini daha ilk mektepten öğrendik.)

Bigâne: İlgisiz, kayıtsız; (Baktım gidişat boşanmaya doğru, bigâne kalamadım, çağırdım bir konuşmaya.) Fessuka: Uyumsuz, altı kaval üstü şeşhane; (Ne böyle fessuka gibi giyinmişsin; üstte tişört, altta yün pantolon.)

Gördüksüz: Görgüsüz; (Gördüksüz insanlar oldukları her hallerinden belliydi.)

Hars: Kültür; (Cumhuriyetten sonra kurulan hars komiteleri, bizim camiaya Eti Türkleri sıfatını münasip görmüş.) Not: Bu tümcedeki camia ile kastedilen Arap Alevileridir.

İhtikâr: Vurgunculuk; (Tekel maddelerine yapılacak zamları ihtikârı engellemek için çok gizli tutulurdu.)

Karun: Zenginlik simgesi mitolojik Lidya Kralı; (İnsanlar Adanalıyım deyince, Karun gibi zengin bir kimseyle karşılaştıklarını zannediyorlardı.)

Remiz: Simge; (Stadyumda sarı-lacivert Torossporun remzini görür görmez Melikeyle bir alkış tuttururduk.)

Urup: Adana lehçesinde çeyrek; (Babam, ortağın icara verdiği bahçeden urup kilo narenciye koklatmamasından müştekiydi.)

Vareste: Kurtulmuş, uzak; (Evladınızı tüm mesuliyetlerden vareste tutarsanız, ona en büyük fenalığı yapmış olursunuz.)

Zeval: Yok edilme, ortadan kalkma; (Her politikacıda zeval endişesi varittir.)