Edebiyatımızda 15-16 Haziran Direnişi-I

Tahir Şilkan
15-16 Haziran Direnişi, Türkiye işçi sınıfının en büyük direnişlerinden biridir. Sermaye sınıfı ve siyasal iktidar, 1963 yılında yürürlüğe giren Sendikalar Yasası ile Toplu iş sözleşmesi ve Grev Yasası'nda, işçiler lehine olan hükümleri değiştirerek, 1967 yılında kurulan Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu ( DİSK)'nun güçlenmesini durdurmayı amaçlıyorlardı.
Sendikaların işkolunda yetki alması ve toplu sözleşme imzalamasını güçleştiren, DİSK'in kapanmasının yolunu. açan, işçilerin sendika değiştirmesini önemli ölçüde olanaksızlaştıran, uluslararası işçi kuruluşlarına üye olmayı yalnızca en çok üyeye sahip Konfederasyona ( TÜRK-İŞ) ait kılan yasa tasarısı, 46 yıl önce bu günlerde Meclis'te kabul edilmişti.

 Yasa değişikliği ile sendikal harekette TÜRK İŞ yeniden tek sendika konfederasyonu haline getiriliyor, işçilerin büyüttüğü DİSK'in önü kesilerek işçilerin örgütlenme ve hak arama özgürlüğü, mücadele ile hakların büyütülmesinin önüne geçilmesi amaçlanıyordu. 

 Yasa tasarısının Meclis'te kabul edilmesinden bir kaç gün sonra 15 Haziran 1970'te işçiler çalışmayarak protesto eylemlerine başladılar. İstanbul ve Kocaeli'nde işçiler bütün işyerlerinde direnişe geçtiler. 

İşçilerin direniş yaptığı büyük işyerlerinden bazıları şunlardı: Arçelik, Gıslaved, Grundig, EAS Akü, Philips, Chrysler, Çelik Halat, Uzel Traktör, Türk Kablo, Auer, Bürosan, Aygaz, Derby, Elektro Metal, Çelik Endüstrisi, AEG-Eti, Devlet Malzeme Ofisi, Sungurlar Kazan, Türk Demirdöküm, Şakir Zümre, Simso, Simko, Singer, Otosan, Hoover, Eternit, Gazal, Cibali Tekel, Demirel Kollektif Şirketi, Esaş, Makina Tarım, Magirus, Mutlu Akü, Aksan Aliminyum, Haymak…                     

16 Haziran günü direnişe geçen işçi sayısı 150 bini geçti. Valilik önünde ki panzerleri aşan işçilerin Beyoğlu yakasına geçenlerini engellemek için Galata ve Unkapanı Köprüleri açıldı. Vapur seferleri kaldırıldı. Kartal, Mecidiyeköy-Levent, Topkapı, Paşabahçe-Beykoz, Çayırova, Gebze işçilerin kitlesel yürüyüşler yaptığı yerlerdi. Ankara, İzmir, İzmit ve Gebze'de de büyük gösteriler oldu. Asker ve polisler işçilere ateş açtılar. Çatışmalarda, üçü işçi beş kişi yaşamını yitirdi İstanbul ve Kocaeli illerinde sıkıyönetim ilan edildi. TÜRK İŞ'in yasayı desteklediğini açıklamasına karşın direnişe katılan işçiler arasında TÜRK İŞ üyesi işçiler önemli bir oranı oluşturdu.

 15-16 Haziran direnişi, işçilerin sendika ayrımı olmadan bir araya geldiği  ilk büyük  işçi direnişidir. İşçiler  sendika barajlarının, örgütlenmelerini ve mücadele etmelerini engellemek için çıkarıldığını kavradıkları için direnişe geçmiş, İşçilerin direnişinin etkisiyle, Anayasa Mahkemesi yasayı iptal etmiştir.

***

15-16 Haziran direnişi, gençlik hareketleri ile başlayan  1968 devrimci hareketinin işçi direnişleri ile yeni bir ivme ve yeni bir boyut kazanmasının yolunu açmıştır. 1961 Anayasa'sının topluma bol geldiğini söyleyen 12 Mart Darbesinin başbakanlarından Nihat Erim, 12 Mart müdahalesinin yapıldığı sırada; pek çok yörede toprak işgallerinin sürdüğünü, İstanbul başta olmak üzere, İzmit, İzmir, Ankara, Adana illerinde on binlerce işçinin grev ve direniş yapmakta olduğunu ifade ediyor.

Devrimci bir dalganın doğmasına yol açan 15-16 Haziran Direnişi  edebiyatımıza doğrudan yansımıştır. 15-16 Haziran işçi direnişini konu alan şiir ve yazılardan örnekler vereceğimiz yazı dizimize Fazıl Hüsnü Dağlarca ile başlamak istiyoruz. 

(Devam edecek)