Orhan Kemal (1)

Tahir Şilkan

Orhan Kemal 15 Eylül 1914 Ceyhan doğumludur. Babası 1. İcra Vekilleri Heyetinde kısa bir süre Adalet Bakanlığı yapan Abdülkadir(Öğütçü), annesi öğretmen Azime Hanımdır. Orhan Kemal'in asıl adı Mehmet Raşit (Öğütçü)'dür. Orhan Kemal, babasının milletvekilliği nedeniyle gittiği 1920 yılının Ankara'sını şöyle anlatır:

"Ankara denince ben, yanık, çürük, paslı tahtalar ve kerpiç kalabalığı içinden alt alta, üst üste evler, bozuk dar sokaklarda vizyersiz kalpaklarıyla askerler, kalpaklı subaylar, Hakimiyet-i Milliye gazetesi satan çocuklar hatırlarım..."

***

Abdülkadir Bey muhalif olduğu için 1923 yılında milletvekilliğini bırakarak, Ceyhan'a dönüp çiftçilik yapar. Adana'da Toksöz gazetesini çıkararak siyasi iktidara yönelik eleştirilerini sürdürecektir. 1930 yılında Serbest Fırka kurulunca, Abdülkadir Bey'de Ahali Cumhuriyet Fırkası'nı kurar. Ahali gazetesini çıkararak, partisini Güney illerinde ve ilçelerinde hızla örgütler. Kasım ayında Fethi Okyar, Serbest Fırka'yı kapatsa da, Abdülkadir Bey partisini kapatmaz ve muhalefetini sürdürür. Ancak tutuklanacağını öğrenince gizlice Suriye'ye geçip Beyrut'a gider. 

Orhan Kemal, bu yılları, yaşananları, ailesinin Beyrut'taki sürgün hayatını, ilk aşkı Eleni'yi, Babaevi ve Avare Yıllar başlıklı otobiyografik romanlarında anlatacaktır. 

"...Dar bir sokak, karşılıklı iki konak...cumbalı, çıkıntılı, tahta saçakları dantela gibi işlemeli konaklardan birisi bizim. Burası aynı zamanda babamın 'Fırka' binasıydı...Babam gazetesi için sabahlara kadar kalın kitapları okuyarak, kan çanağına dönmüş gözlerle yazdığı yazıları elime tutuşturur, "matbaaya çok acele götür, ver ve bir gazete al gel" tembihine rağmen, sözünü tutmaz, futbol oynar, kamış vuruşur, çukulata çekişir, geç gelirdim...Gecikince dayak yiyeceğimi bilirdim. Her seferinde usturuplu yalanlar söylerdim. Babamı aldatamadıysam halim duman olurdu, sırtımda baston kırılır, yediğim tekme ve tokatların haddi hesabı olmazdı..."

***

Orhan Kemal ailesi ile Beyrut'ta iken aile zor durumdadır. Babası Lübnan'da avukatlık yapamamaktadır. Orhan Kemal bir basımevinde çalışmaya başlar. Görevi kağıt basma makinesınde kol çevirmektir. Haftalığı yüz elli kuruştur. ilk aşkını da burada tanır. Kız çalıştığı yerin yanındaki çukulata fabrikasında çalışmaktadır. Kızla tanışıp konuşmaya başlayınca üstüne başına dikkat etmeye başlar, 17 yaşındadır, saçlarını taramakta, kızla buluşup deniz kenarına inip dolaşmaktadır. Bir gün ona üstündeki pantalondan utandığını söyler, Sevdiği, aşık olduğu kızın, Eleni'nin yanıtı çarpıcıdır: "Sen ne utanıyorsun, zenginlerimiz utansın. Aldırma böyle şeylere, boş ver..." Orhan Kemal kendisinde ilk sosyal uyanışın Rum sevgilisi Eleni ile başladığını söyleyecektir. 

Bir süre sonra Eleni işten ayrılıp, kaybolacaktır. Kimi evlendiğini, kimi ağabeyinin başka bir memlekete götürdüğünü söyleyecektir. Ancak Eleni artık yoktur ve Orhan Kemal bu yalnızlığa dayanamayıp Türkiye'ye Adana'ya babaannesinin yanına döner. 

***

Orhan Kemal, işsiz güçsüzdür; futbol oynayıp, Giritli'nin kahvesi ile Nadi'nin kahvesine gitmektedir. Babaannesinin evinde çalışmadan, ekmek elden su gölden yaşamaktadır.

"Yirmi yaşındaydım. Kafam bir türlü çözemediğim sorunlarla yara olmuştu. Sanki yere basmıyor, havada boşluktayım...Ve bir gün, bir kahve köşesinde tanıdığım işçi dostum İsmail Usta... Sonra kitaplar...Bir çoğu İsmail Usta'nın hediye ettiği kitaplar...Serseriler, Stepte, Istrasti Mordasti, Kamelyalı Kadın, Madam Bovari, Germinal, Benim Üniversitelerim, Kroyçer Sonat, Umumi Tarih, Fransız İnkilap Tarihi..." 

İsmail Usta'dan sonra Selahattin Usta, Ali Şahin, Dayı Remzi...1927 Adana Demiryol Grevinde yer alan ustalar, bilinçli işçiler sayesinde, kitap okuyan, sorgulayan, araştıran, yeniden daha çok okuyan Orhan Kemal...

Editörün notu: Yazar Tahir Şilkan'ın ABC Gazetesi okurları için yazdığı Orhan Kemal dizisinin ilk bölümünü okudunuz. Önümüzdeki günlerde devam edecek yazı dizinde dört bölümlük bir Orhan Kemal portresi okuyacaksınız...