Ütopya&Distopya

Emre Can

Şöyle başlayalım. İlk başta "Ütopya" nedir, ne demektir ve ne anlatmak istemiştir. Ütopya Latince'de "iyi" anlamına gelen "eu" takısını alarak "iyi" yer anlamındaki "eutopos" ve "ou" takısıyla hiçbir yer anlamına gelen "outopos"un bileşimiyle oluşmuştur. Ütopya devlet fikri olarak dinde yer alan cennet fikriyle bağlantılıdır. Bu fikir uğrunda savaşmak zorunda kalıp tarihsel hedefler ortaya koymuştur.

Siyasal ve sosyal sistemleri eleştirmişler ve yaşadıkları olumsuz olaylar yüzünden yeni olumlu gelişimler için çabalamışlardır. Yazarların düşünceleri farklı olsa da düzenli bir yapıya sahip devletin vazgeçilmez gerekçeleri olmuştur.

Plato devletin yeniden kurulmasını ve tasarımının yapılmasını ister. Bundan dolayı Plato'ya göre devleti yönetmek isteyen kişiler, kendini bilime adayan, öğrenmeye adayan ve ruhsal zevklerin peşindedirler. Vatandaşlar kendilerine düşen görevleri yerine getirmezlerse, akıl ve ruh halleri güçleriyle toplanmamaları halinde devlet sorunları ortaya çıkar ve ortada bir devlet kurulamaz. Herkesin istediklerini yapmaları da devletin kontrolünün çöküşüne ve zayıflamasına yol açar. Potansiyeli tehlike altında olur.

Thomas More, mutluluk sosyalist sisteme yakın bir duruşun devlet ve tasarımının inancına bağlı olabileceğini anlatmıştır. Ütopya adası tasarımında 54 şehir vardır ve her yıl 3 şehirden üç yaşlı bilge seçilerek, başkent lan Amaurote'de toplanarak ülke işlerini hallederler. Thomas'a göre sosyalist düşünce sistemi için dini inançları kısıltlanmamıştır ve doğaya ağır baskıdan dolayı Mithia adlı tek tanrıya gk cisimleri vasıtasıyla inanılmıştır.

Thomas More'un sosyalizm tasarımına benzer yaklaşım Güneş Ülkesi için de gerçekleşir. Çalışma açısından rahat ve güze bir ortam uygulaması sağlanmıştır. İnsanlar geri kalan zamanlarını eğlenme ve sanatsal faaliyetler olarak değerlendirmiştir. Francis Bacon ise Yeni Atlantis'te bilimsel ve teknolojik gelişmenin vurgusunu yapmıştır. Mutluluk, doğanın ve insanın hizmetiyle kullanılmasını açıklamıştır. Bence güzel bir açıklamadan bahsetmiş burada.

Bacon bilimsel ve teknolojik gelişmeler için yarattığı tasarımını Pasifik Okyanusu'unda yer alan "Ben Salem" adında bir adada oluşturur. Bundan dolayı ileri bir başarıya adım atmıştır. Ben Salem'liler meteorolijinin kontrolü yanında biyoloji alanında da gelişmeler sağlamışlardır. Bilim adamları bu süreçte kendilerini halktan soyutlandırıp bilimsel olarak ilerlemeye ve doğanın sırlarını keşfetmeye adamışlardır.

Klasik ütopyalılar ise tasarımsal açıdan mutluluk ve huzur kavramlarını merkezde olduğu bir hayatın oluşturmasını hedeflemektedir. Fakat buna karşın devlet yapısının her şeyden daha önemli olması ise dikkat çekmiyor değildir. Bireyin mutluluğuna göre devlet yapısı endekslenmiştir. Temellerini devlete adamışlardır. Devletin amaç ve isteklerine boyun eğmek zorundadırlar. Aşk, aile ve çocuk sahibi olma, sanatların icrası gibi birçok temel duygu ve unsurlar devlet tarafından sıkı gözetim ve proğramla altındadır.  Ütopyalarda bireyin var edilmesinden çok, birlik halinde bir millet olarak toplumun nasıl olması gerektiğini tasvir ve beyanı edilmektedir.

Yani kısaca burdan anlaşılacağı gibi ütopya iyi bir konum altındadır. Distopya kötü bir alan içerisindedir. Distopyaya geçecek olursak;

DİSTOPYA

Ütopyalar, iyi ve doğru bir devlet yönünde ideal alanda giderken, distopyalar ise sunulan bu devletin, mesela bir ilacı yan etkilerini, zararlı yönlerini kapatarak (simüle) ederek göstermektedirler. Distopyalar özellikle 20. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan baskıcı, iktidar sistemlerine yönelik bir karşı çıkışın araçları olmuşlardır.

Darko Suvin distopyayı sosyo-politik kurumlar ve normlar yazarın toplumsal bir yapıda yakın halde örgütlendiği, gelecekte geçen, egemen olan, özgürlüğün reddedildiği, bunaltıcı ve baskısal bir toplumun edebiyat yoluyla kurgulanmış olarak tanımlanır. Bu bence kötü bir toplumsal yapıdır. Ütopyalar cenneti önerirken, distopyalar akıllarında bir yerde gizli olan cenneti inşa etmeye çalışanların yarattığı cehennemi sergiler. Ütopyalar mutluluğu anlatır ama distopyalar korku ve acılı, huzursuz bir havayı sergiler.

Distopik eserlerde ele alınan konu toplumu baskısal ve korkutucu kontrol altında toplum yanılsamasının çeşitli unsurlarda görürürz. O unsurlar şunlardır:

Felsefi

Toplumun diktatörlük ve teokratik felsefi veya dini ideolojiler ile kontrol edilir sistemler. Yönetim risk almaz ve ideolojinin arkasına sığınır halka propagandalar yapar. Tabu sayılan bireysellik ile ön plana çıkaran her türlü eylem, düşünce merkezi otoriteden dolayı şiddetle ceza alır. Teknoloji ise devletin daha başarılı hedeflere ulaşması ve toplumsal kontrol iç ve dış ilişkiler için kullanır.

Kollektif Birliğin Kontrolü

Bu kontrol ise reklam ve medya kullanılarak ekonomik ve siyasi güç kazanma, yönetimi tamamen ele geçirmek için kullanılır. Ekonomik faaliyetler neredeyse özelleştirilmiştir. Her türlü tüketim teşvik edilmekte ama parası olmayan bireyler bastırılan, kullanılan, sistem için harcanılan rezil bir hale dönüşmektedirler.

Bürokratik ve Teknolojik kontrol da vardır. Bunlarda toplumu mantıksız, acımasız düzenlemeler devlet görevleri tarafından yönetilmektedir. Teknolojik açısından ise bilimsel yöntemler, bilgisayarlar, robotlar gibi eline geçmiş sistemler bir yapı söz konusudur. Totaliter rejimler ise tam kontrol sağlamaya çalışmaktayken, bürokratik rejimler kanunların uygulanması peşindedirler. Bedene ve hafızaya yapılan müdaheleler, siber uzay, küresel bilgisayar şebekeleri ve dijital yanılsamalar ile teknoloji ortamını merkez almış ve türün doğasını özetlemiştir.

Sansür ve kurmaca gerçekler oluşturmak, devlet ideolojisi altında insanların kendi unsurları için korunmak amacıyla varolmaktadır. Sansür halkın gördüğü ve dolayısıyla kontrol edebilmesi için önemli bir araçtır. Tasvir edilen vatandaşların üzerine kontrol altına alarak hayatlarına egemenlik kurmuşlardır. Bireylerin ihtiyaçlarını umursamadan kendi hedeflerini ön plana koymaktadır.

Distopik toplularda serbest düşünce ve özgürlük sınırlandırılmıştır. Özel polis kuvvetleri de bu sistemlerin olmazsa olmazlarındandır.  Şeklin doğasına göre yapısal ve işlevsel olarak farklılık göstermektedirler. Kapitalizme ağırlı olarak şirketler lehine çalışan polis ve yanında silahlı güçlerini kurmaları söz konusudur.

20. yy civarlarında döneme ait potansiyeli gerçekleştirebilmek için daha o zamandan denitim koyacakları sezilmiştir. Bu bağlamda, distopyalarda iktidarın egemen olma ve yönetme amacıyla, gözrtim toplumu ortaya çıkaracak şekilde bütünleştirilmesi ve insanlık için neredeyse çıkışı olmayan toplumsal yönleriyle resmedilmesi görülür.

ÜTOPYA KİTAP ÖRNEKLERİ

Platon - Devlet
Thomos More - Ütopya
Edward Bellamy - Geçmişe Bakış
Francis Bacon - Yeni Atlantis
Farabi - Erdemli Toplum
Campanella - Güneş Ülkesi

Distopya Kitap Örnekleri

Yevgeni Ivanoviç Zamyatin - Biz

George Orwell - Biz Dokuz Yüz Seksen Dört

Ray Bradbury - Fahrenheit 451

Aldous Huxley - Cesur Yeni Dünya

George Orwell - Hayvan Çiftliği

William Golding - Sineklerin Tanrısı

H.G. Wells - Zaman Makinesi

Katharine Burdekin - Swastika Geceleri

Ursula K. Le Guin - Mülksüzler

Isaac Asimov - Ben Robot