İstihbarat Mühendisliği

İstihbarat, savaş kadar demokrasi ve barışa da hizmet edebilir.

Sırada gene bir istihbarat makalesi var. Aslında artık istihbarat hakkında pek yazmak istemiyorum. Zaten yazmak istediklerimizin çok azını yazabiliyoruz. İstihbarat dünyası çok kasvetli bir ortamda. Bunun nedeni sadece COVİD-19 değil, bildiğimiz manada istihbarat ve istihbaratçı pek kalmadı. İstihbarat, sadece istihbaratçıların işi olmaktan çıkmakla kalmadı, bilimsel niteliğini de yitiriyor, gerçeği okumakta zorlanıyor. 1950’lerde Sherman Kent’in CIA içinde Analiz birimini kurmasıyla başlayan bilimsel istihbarat, önemli analizciler yetiştirmiş ve analiz yöntemleri geliştirmişti. ABD istihbaratı şimdi büyük sorunlar yaşıyor. Soğuk Savaş zamanının yetişmiş analizcilerini 1990’larda iş dünyasına kaptırdı ve o uzmanları çok arıyor. Wikileaks ve Edward Snowden sızıntıları Amerikan istihbaratına büyük zarar verdi. Trump, koltuğunu sağlama almak için devletin tüm kurumlarını ve istihbaratını siyasileştirmek isterken, ülkenin içini oydu. Şimdi, tekrar bilimselliğe dönme zamanı ama bu sadece analiz değil, COVİD-19 gibi yeni güvenlik problemlerine yaratıcı yaklaşımlar ihtiyacından da kaynaklanıyor. İşte “istihbarat mühendisliği” böyle bir arayıştan doğdu. Bu makalede, önce istihbaratın geçmişi, analizci sorunlarına değinecek, sonra konuyu bilimselliğe ve istihbarat mühendisliğine getireceğiz.

Soğuk Savaş’tan bugüne istihbarat

Soğuk Savaş’ın başında ABD istihbarat analizinin kurucu babası ve bilimsel istihbaratın temellerini atan Sherman Kent, şöyle demişti;

“İstihbarat disiplini kendi literatürü, metotları, sözlüğü ve doktrin sistemleri eksikliği çektikçe asla temel bir teoriye sahip olacak olgunluğa ulaşamayacak.”

Bu yüzden, 21. Yüzyılın istihbaratçıları da istihbaratın tarihsel unutkanlığını yaşamaya devam edecekler.

İstihbaratın çok eski ve çok önemli bir iş olduğu düşünülse de hala genel kabul görmüş bir tanımı ya da sıkı bir teorik temeli yoktur. İstihbarat, hala kimine göre bir örgüt veya faaliyet, kimine göre bir süreç ya da üründür.

İstihbarat alanında tarihsel dersler çıkarmak diğer profesyonellik alanlarına göre daha zordur çünkü geçmiş tecrübeler ile ilgili çok az kayıt vardır. Şahsi tecrübelerime göre istihbaratçılar görevleri esnasında uzmanlık için belirli pozisyonlarda çalıştıklarından genellikle büyük resmi görmekten uzak kalmışlardır.

Öte yandan, yaptıkları işler yazılacak cinsten değildir ve bunları yazması zaten yasaktır. Bir kitap ya da makale yazmak için önceden metin konusunda izin almaları gerekir. Batılı ülkelerde de durum farklı değildir. İstihbarat hikâyeleri kırıntılar içinde sinema ve romanlara serpiştirilmiş ve sansürlenmiştir.

Analizci ve gerçeği görmek

İstihbarat, hikâyeler yaratmak veya revize etmek üzerinedir. İstihbaratçı üretici ve kullanıcı olarak sistemde bir kariyer peşindedir. Örneğin 1970 ve 80’lerde Sovyetler için yaratılan hikâye hep yayılmacı niyetleri üzerine idi. Kimse dağılmakta olduklarını anlayamamıştı. CIA, Sovyet ekonomisinin yavaşlamasını takibe odaklanmıştı. Yapılan değerlendirmeler, Sovyet savunma harcamalarının azalacağını söylemekten öte anlamlı bir sonuç üretmedi. 1990 yılında ABD Ulusal İstihbarat Değerlendirmesi (NIE) bile Sovyetlerin dağılacağından değil, gelecek yıl dört farklı senaryo ya da hikâyeden bahsediyordu.

11 Eylül öncesi ABD’nin uğrayacağı saldırı ile ilgili benzeri bilgilerin kaynağı, kehanetlerde bulunan İslamcılar olarak görülmüş, anlamsız ve gürültücü insanlar olarak güvenilmemişti. 11 Eylül’den sonra yapılan geriye dönük çalışmalar, bu insanların 5 yıldır saldırı hakkında konuştuklarını ortaya çıkardı. 10 Eylül günü kaçık, gevezeler olarak görülenler, artık güvenilir kaynaklar haline gelmişlerdi.

2014 yılında Ruslar, Kırım’ı işgal ederken, ABD istihbaratı bunu önceden tespit edememişti. Bunun sebebi Rusların sahada oluşturduğu dijital izlerin birbirine bağlanmaması ve işgalin geldiğinin görülmemesi idi. İstihbarat analizi artık belirli bir miat içinde sınırlı metinleri okuyarak hızlı değerlendirmeler yapmanın çok ötesine geçti. Bu değerlendirmeler de genellikle çeşitli kişisel tecrübeler ve önyargılara dayalıydı. Artık en iyi analizin sanat ve bilimin doğru karışımı ile ortaya çıktığı bir dönemdeyiz. Bilimin katkısı en tecrübeli ve hünerli analizcinin yeteneklerinden daha önemli hale geliyor. Veri analitiği; ekonomi, elektronik, sağlık, güvenlik, iş dünyası ve günlük rutinlere nasıl yaklaştığımıza göre değişiyor.

Analizcinin işi

Analizci temel olarak iki tür analiz peşindedir; stratejik ikaz ve niyet analizi. İkaz, aşk gibidir yani karşılıklı anlamaya ve güvene ihtiyaç vardır. İkaz den ikaz etmedikçe ve ikaz edilen duyup, inanıp, harekete geçmedikçe ikaz tamamlanmamış demektir. İkazların sahte alarm olduğu ortaya çıkınca ikaz edenin itibarı azalır. İkaz haklı çıkarsa da “düşündüğün kadar kötü değildi” denir. Bu mutsuz psikolojik ilişki sürer gider.

Niyet analizinde rakibin muhtemel hareket tarzını belirlemek için zaman çok azdır ve ortak sonuca gitmek için yeni bilgi yoktur. Üstelik çok yakın ilişki kurmak zorunda kalmanın tehlikeleri ortaya çıkar. Analizci ve politika yapıcı arasındaki entelektüel rekabet üç tür kavram üzerine yoğunlaşır;

- Bilinebilir ve bilinen (gerçekler),

- Bilinebilir ve bilinmeyen (gizli, sırlar),

- Bilinemeyenler (gizem, kehanet).

Bunlardan son ikisi entelektüel yapıya bağlı olarak geliştirilen değerlendirmeye tabidir.

Göstergeler (emareler, izler) için görünürlük oldukça hayatidir. Eğer istihbaratçı bir şeyi izleyemiyorsa çok yararlı bir gösterge değildir. Rakip ülkenin ordusu bir saldırıya hazırlanıyordur ama iyi bir ikaz ya da emare henüz çok görünür değildir.

İstihbarat mühendisliği

Yeni ortaya çıkan “İstihbarat Mühendisliği” kavramı, ilk defa 2015 yılında Bridgehead Araştırma ve Danışma Enstitüsü tarafından ortaya çıkarıldı. Bu olgu, teorisyenlerin istihbarat uygulayıcılarının sahada edindikleri tecrübeler kapsamında “bilimsel insanı-pratisyen (uygulayıcı)” ilişkisi konusunda on yıllık çalışması sonucunda şekillendi. İstihbarat mühendisliği hala gelişen bir olgu ve bir boşluğu doldurmuyor. İstihbarat mühendisliği (İM); istihbarat faaliyetleri kapsamında sanatsal bir şekilde karmaşık aletler, makineler, yapılar, sistemler ve insan davranışını destekleyecek veya bozacak süreçler yaratmak, işletmek, muhafaza etmek ve parçalara ayırmak için bilimsel ve teknik bilginin kullanılmasıdır.

Makalenin devamı ve geniş versiyonu için;

https://www.academia.edu/63914736/İstihbarat_Mühendisliği