Ukrayna’da istihbarat savaşları

Ukrayna’daki savaş çok ilginç istihbarat mücadelelerine sahne oluyor. Olanları bazen gülümseme, bazen kaşlarımı çatarak, hatta bazen “Bu kadar aptal adam nasıl bir araya gelmiş!” diyerek izliyorum. Hem ABD hem de Rus istihbaratını uzun zamandır izleyen bir bilim insanı olarak, Ukrayna’da olanlar istihbarat servisleri için çok iyi bir test oluyor, birçok servis şimdiden sınıfta kaldı ve onları iyi günler beklemiyor. İşgalin üzerinden üç hafta geçmesine rağmen, Ruslar Ukrayna üzerinde hava üstünlüğünü hala ele geçiremediler. Başkent Kiev dâhil, büyük şehirleri henüz işgal edemediler. Putin, henüz savaşı durduramaz çünkü hiçbir hedefine ulaşamadı. Çuvallayan Rus istihbarat servisleri FSB, SVR ve GRU; Ukrayna için farklı iş bölümleri yapmışlar. Ajanlar ve özel kuvvetler tüm Ukrayna’ya yayılmış hatta şehirlerin içinde gizlenmeye çok gerek duymadan çalışıyorlar. Batı istihbaratı ise Ukrayna’ya ilginç bir şekilde entegre olmuş. İşin teorik bölümüne meraklı biri olarak, Batı istihbaratının üç farklı yaklaşım içinde çelişkiler yaşadığını görüyorum;

- Gerçek zamanlı istihbarat (hedefleme)?

- (Hareket halindeki Rus kuvvetlerini imhaya yönelik) zamanlı istihbarat?

- (Fırsat hedeflerine yönelik) harekete geçilebilir istihbarat?

Bu makalede Rus istihbaratının sorunları yanında dezenformasyon gayretlerini, paralı askerler ile ilişkilerini, devam eden siber savaşı, Batı istihbaratının Ukrayna’ya verdiği desteği ve kullanılan teknikleri detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Ukrayna Savaşı’nda Rus istihbaratı

Rus askerleri savaş öncesi Ukrayna sınırlarına yığınak yaparken, Rus özel kuvvetleri (Spestnaz) ve casusları tüm ülkeye yayılmıştı. Bu grupların faaliyetleri Kozak Yürütme Komitesi tarafından koordine ediliyor. Ukrayna alanına gönderilen FSB’nin 5. Bölümü çalışanları başta başkanları Sergei Beseda olmak üzere eski Sovyet Cumhuriyetlerinde oldukça tecrübe edinmişlerdi. Her timde 10-20 casus var. 5. Bölüm, FSB’nin en güçlü bölümü ve Ukrayna gibi eski Sovyet devletlerindeki operasyonlardan sorumlu. Temmuz 2021’de FSB’nin 5. Bölümüne 9. Direktörlük eklenerek daha da genişledi 200 ajana ulaştı. Bu direktörlüğün öncelikle dezenformasyon yapmakla görevli olduğu düşünüldü. Ancak, zaman geçtikçe anlaşıldı ki ajanlar yerel yönetimlere sızarak, ülkenin kontrolünü ele geçirme hazırlığı yapıyorlar. Bu amaçla bir insan listesi hazırladıkları tespit edildi. Ayrı bir listede düşman yani Ukrayna direnişine katılınlar için tutuluyordu. Aralık ayında 9. Direktörlük, Rus Hava İndirme Kuvvet Komutanlığı ile bir savaş oyununa katıldı ve sahada yapılacaklar koordine edildi. Özel kuvvetler ve hava indirme birlikleri işgal esnasında birleşecek ve 9. Direktörlüğün yardımı ile yerel hükümetleri devralacaklardı. Birlikte destekleyecekleri yerel kişiler ve hedef kişiler üzerinde çalıştılar. Ukrayna araba sigorta sistemine sızarak, Ukrayna vatandaşlarının adresleri ve kişisel bilgilerine ulaştılar.

Diğer yandan FSB ve SVR ajanları yerel hükümet kurumlarına sızdılar. Örneğin 30 kişilik bir SVR ajan grubu finansal mekanizma oluşturarak hükümete karşı protesto kışkırtmalarına başladı. Ukrayna yönetimi içinde Ruslara yakın kişilerle toplantılar yapıldı ve gölge bir yönetim oluşturulmaya başlandı. Böylece işgal ile birlikte Rusların yönetimi devralması kolaylaşacaktı.

GRU ise halk içinde kaos çıkarmakla meşgul. GRU’ya bağlı iki özel kuvvetler bölüğü zaten Kiev’e sızmıştı. Ajan provokatörler protestoların içinde yer aldılar. Bu taktik, daha önce Maydan, Donbas ve en son Kazakistan’da kullanıldı. Mesele gene aynı idi; fiyatlar çok artmış, hayat çok pahalılaşmıştı. Rus istihbaratının diğer bir görevi ise ülkenin kritik alt yapısına (haberleşme, elektrik vb.) sabotaj yapmaktı. Ukrayna istihbaratı ise çare olarak “yılanın başını kesme” stratejisini uyguladı.

Batı istihbaratı Ukrayna’yı nasıl destekliyor?

ABD istihbaratı, Ukrayna ile çok iyi bir istihbarat ağı kurduklarını itiraf etmesine rağmen, bunun “gerçek zamanlı hedefleme” değil, “zamanında istihbarat” esasına dayandığını iddia ediyor. Bazı Amerikalı yorumculara göre, ABD savaşı tırmandırmamak için çok daha ölümcül darbeler vuracak istihbaratı vermiyor. ABD’nin doğrudan savaşa müdahil olduğunu göstermemesi açısından buna dikkat edildiği söylenirken, başka kaynaklar ise istihbarata ve hedeflemenin çok iyi bir kanal üzerinden devam ettiğini ifade ediyor. Resmi açıklama şöyle; “ABD, Rusya’nın işgaline karşı Ukraynalıları bilgilendirecek ve kendi askeri karşılığını verecek istihbaratı paylaşıyor.” Ukraynalılara verilen istihbarat, kendi ülkelerini savunmakta kullanılması için hızlı bir şekilde akıyor. Rus istihbaratının Ukrayna haberleşmesini izlediği ve ABD kaynaklarını ve metotlarını deşifre edebileceği biliniyor. Bununla beraber, Ukraynalılar her zaman ABD’den gelen istihbarata göre hareket etmiyor. Amerikan askerleri Ukrayna’da olmasa da CIA sahada Rusya’nın askeri hareketlerini takip edecek insan ağı şebekesi kurmuş durumda. Amaç, Ukrayna ordusuna “harekete geçilebilir istihbarat” sağlamak.

Rusya’nın Ukrayna savaşındaki hareketlerinin izlenmesi ve doğru karşılıklar verilmesi için ABD ve diğer NATO ülkeleri gerçek zamanlı istihbarat için milyonlarca dolarlık casus uydular ve harekat alanındaki casuslar dışında kaynaklara da başvuruyorlar. Sosyal medya, büyük veri, akıllı telefonlar ve düşük masraflı uydular da sahnede. İstihbarat analizcileri için twitter taramaları önem kazandı. Bu teknolojilerden faydalanmak için yeni yapılanmalar ve masa başı avcıları oluşturuldu. Faydalı bilginin çoğu açık kaynaklardan geliyor. Uydular ve drone’lar artık on yıl öncesine göre daha ucuz ve bol miktarda özel şirket bu işe soyundu. Öte yandan herkesin akıllı telefonu ar, bol miktarda resim ve video geliyor.

Ticari şirketler ve kişiler tarafından toplanan ve Rus askeri hareketlerini gösteren bilgiler internet veya haber kanalları üzerinden herkese gönderiliyor. Ticari görüntü istihbaratı şirketleri Rus askeri birliklerinin görüldükleri yer ve zamanı da bildiriyor. Bazı haber ajansları durumu düzenli olarak izleyerek, rapor ediyor. TikTok gibi sosyal medya platformları değerli istihbarat kaynağı olarak kullanılıyor. TikTok kullanıcıları demiryolları üzerinde Rus askeri cihaz takviyelerinin video görüntülerini gönderiyor. İnternet avcıları bilgi akışını takip ediyor. Bu tür toplama aynı zamanda yeni istihbarat profesyonelleri yetişmesini sağlıyor. Haber akışında Twitter çok faydalı oldu.

Bilgi toplamada daha önce Suriye, Ukrayna ve Rusya içinde kullanılmış Çatışma İstihbarat Timi (CIT), haritalandırma ve videoların coğrafi yerlerinin doğruluğunu belirlemede ise Bilgi Doğruluk Merkezi (CIR) kullanılıyor. Ancak, herkesin birlikte çalışması için tüm bilgiler paylaşılıyor. Resmi istihbarat analizcileri ise gizli sistemler ya da göklerdeki pahalı sensörlerden çok bilgileri internet üzerinden çekiyorlar. Zorluk bu bilgilerin ayıklanmasında ama asıl risk manipülasyon olasılığı. Bu amaçla, makine öğrenmesi teknikleri ile bilgisayarlarda çok miktarda bilginin akışı, değerli bilginin ayıklanması ve büyük veri tabanları ile değerlendirilmesi için çalışılıyor. Örneğin makine öğrenmesi ile gelen bilginin bir insan tarafından mı gönderildiğini ya da bilgisayarda üretilen sahte bilgi mi olduğunu ayırt edebilirsiniz. Açık istihbarat ile Putin’in aklından geçeni okuyamazsınız ama savaşın nereye gittiğini ve büyük resmi görebilirsiniz.

Makalenin devamı ve geniş versiyonu için;

https://www.academia.edu/74062833/Ukraynada_istihbarat_savaşları