Esrarlı bir vaka

Tahir Şilkan

Esrarlı Bir Vaka ( Une Tenebreause Affair), Fransız ve dünya edebiyatının en büyük yazarlarından Balzac'ın ustalık döneminde yazdığı (1841), en görkemli romanlarından biridir. Balzac, romanında, her dönemde, her ülkede yaşanabilecek bir hikaye anlatır. 
Bütün yazdıklarını "İnsanlık Komedyası" başlığı altında toplayan Balzac'ın, Büyük eserinin "Siyasal Yaşamdan Sahneler" bölümünde yer alan "Esrarlı Bir Vaka," ilk polisiye romanlardandır. Balzac, merak duygusunu son sayfalarına kadar taşıyıp, başarılı bir kurguyla romanın sonunda çözülen olay örgüsü ile polisiye ve macera duygusunu okura geçirmeyi başarmıştır.

Türkçeye Yaşar Nabi Nayır tarafından çevrilen, ikinci ve son baskısı 1964 yılında yapılan Esrarlı Bir Vaka'da; Fransız Devrimi ile saltanatları sarsılan, eski Fransız asilzadeleri, Devrim'in öne çıkardığı halktan insanların önemli mevkilere gelebilmek, servet ve itibar kazanabilmek için çevirdiği her türlü entrika, bu uğurda verdiği mücadeleler anlatılır.

Esrarlı Bir Vaka roman olarak yazılmıştır ama okunduğunda görülecektir ki; sanki siyasi tarih kitabıdır. Bilimsel Sosyalizmin kurucularından Friedrich Engels'in yazdığı üzere, 1800'lerin ilk yarısındaki Fransız tarihini en iyi anlatan Balzac'ın eserleridir. Engels, bu tespiti yaparken, Balzac'ın siyaseten toprak aristokrasinin çıkarlarını temsil eden kimselere yakın olduğunu çok iyi bilmektedir. Balzac, Fransız Devrimine de, İmparatorluğa'da mesafelidir. Bütün yakınlığı göçmeye başlayan Meşru Krallık temsilcisi olan sınıfadır. Balzac, eserlerinde gitmekte olanı görür bundan büyük üzüntü duyar ama anlatmaktan, bütün çıplaklığıyla göstermekten geri durmaz. Soylulara, asilzade kadınlara hayrandır; ama onları anlatırken, yergisi en acı yergi, alayı en acı alay olur.

Engels, Balzac'ın yaşadığı bu çelişkinin Balzac'ı ve eserini güçlü ve ölümsüz kılan temel unsur olduğunu tespit edecektir.

Balzac, Esrarlı Bir Vaka'da; Joseph Fouche, Chounların sonuncusu Georges Coddoual başta olmak üzere Konsül ve İmparatorluk döneminde etkili olmuş siyasi kişileri romana katarak romanın gerçekçilik duygusunu alabildiğine geliştirir. Kitlelere seslenişi ve dış görünümü yetersiz olmasına karşın, kendisini geri planda tutarak, iplerini elinde tuttuğu kişileri öne çıkaran, iktidar ve güç uğruna her şeyi yapabilecek Joseph Fouce'yi roman karakteri yaptığı sürükleyici bir macera romanı. 
Esrarlı Bir Vaka romanında genç bir polis olarak yer alan Joseph Fouche, Napolyon'dan daha fazla bir güce sahip olarak 1790 yılından sürgüne gönderildiği 1816 yılına kadar her hükümette yer almış, Direktuvar döneminin üç yöneticisinden biri olmuştur.

Esrarlı Bir Vaka'da hangi olayların gerçek, hangi olayların yazarın hayal dünyasında yaratılmış olduğunu ayırt etmek, kolay olmayacaktır. Bunun için tamamlayıcı okumalar yapılması gerekecektir.

Uzun ama çok başarılı betimlemeler, gerçekçi ve çok iyi anlatılmış karakterler, son satırlarına kadar merak uyandıran olaylar, Esrarlı Bir Vaka'yı unutulmaz kılıyor.

&&&
Balzac'ın ölümünde mezar başı konuşmasını yapan Victor Hugo'nun sözleriyle tamamlayalım:
" ... Balzac'ın bütün kitapları aslında bir tek kitaptır. İçinde bütün çağdaş uygarlığımızın gerçekle karışık bilmem nasıl telaşlı ve korkulu halde gidip geldiğini, yürüdüğünü, devindiğini gördüğümüz canlı, ışıklı, derin bir kitaptır; yazarın 'İnsanlık Komedyası' adını verdiği ve pekala rahatça 'Tarih' adını verebileceği, bütün biçimlere ve bütün biçemlere giren bir kitaptır. Gözlem ve düş dolu bir kitaptır..."