Haftanın Kitabı: Başka Bir Özgürlük

Svetlana Boym
BAŞKA BİR ÖZGÜRLÜK
Metis Yayınları

Dilimizden hiç düşürmediğimiz, hakkında sürekli yazıp çizdiğimiz bir kavram özgürlük. Bahsi o kadar çok geçiyor ki, kullanıla kullanıla içi boşalmış, klişeleşmiş bir kelime olma tehlikesiyle karşı karşıya. Bu sorundan yola çıkan Svetlana Boym, özgürlük kavramına yeni bir içerik getirmeyi amaçlıyor Başka Bir Özgürlük'te. 

"Peki nasıl yeniden başlamalı? 'Ne olduğu' üzerine değil 'ne olabileceği' üzerine düşünerek özgürlüğü hayal etmeyi deneyelim. Kaçırılmış tarihi fırsatları araştıralım ve alternatif özgürlük alanlarına ışık tutalım. Başka bir özgürlük tarihini yıkıntının altından kurtarma girişimi olan bu kitap, bugünün siyasi tartışmalarının ötesine giden yeni bir sözdağarcığı öneriyor. Özgürlük deneyimini, dünya üzerinde bir birlikte yaratma süreci olarak; siyasi eylem, bireysel yargı, kişisel ve kamusal hayal gücü ve düşünce alanlarında bir macera olarak ele alıyor."

Adını Puşkin'in bir şiirinden alan kitap, Aiskhylos ve Euripides, Tocqueville ve Dostoyevski, Berlin ve Ahmatova, Kafka ve Kierkegaard, Heidegger ve Arendt dahil birçok yazar ve düşünürün özgürlük hakkındaki görüş ve tavırlarını özgün bir bakış açısıyla değerlendiriyor.

Özgürlüğün kutsallıkla ilişkisi, özgürlük ile özgürleşme arasındaki fark, totaliter rejimlerde baskı ve sansür, "kötülüğün sıradanlığı", özgürlüğün vatansızlığı, aşkta özgürlük, en katı hapis koşullarında bireysel muhakeme ve hayal gücü gibi konuların ele alındığı bu kapsamlı eser, her şeyden önce özgürlüğün değerini ve ona sahip çıkmanın gerekliliğini hatırlatıyor bizlere.

Radikal Kitap ekinde Yücel Kayıran söz konusu kitap için şöyle diyor;

“Cep telefonunun veya internet olanağının, özgürlük deneyimini derinleştirdiği ileri sürülebilir mi? Kuşkusuz cep telefonu veya internet ağı, bireysel imkânın önünü açtı. Sadece ev telefonunun mevcut olduğu günlerde, söz gelimi arkadaşınızı telefonla aramak, bugün cep telefonuyla aramak gibi pek sorunsuz değildi; arkadaşınıza ulaşmadan önce, annesiyle veya babasıyla, ağabeyi veya ablasıyla veya eşiyle ''karşılaşmak’ ve konuşmak gibi durumlarda kalınabilirdi. Ancak rasyonel bir gerekçe dile getirilebilirse evden aramak olağandı. Bu durumu hesaba kattığımızda, cep telefonu veya internetin olanaklı kıldığı koşullar, bireysel imkânın önünü açmış gözüküyor. Ama bu bireysel imkânın önünün açılması dediğim şeyin bir özgürlük olduğunu ileri sürmek ne denli mümkün?

Yapabilme özgürlüğü, engellenme durumuyla hesaplaşmayı içerir. Kamusal alanda dile getirilemeyen veya arkasında durulamayan bir edimi, özgürlük biçiminde adlandırmak mümkün değildir. Yapabilme özgürlüğü, kamusal alanda yapabilme özgürlüğüdür, perdelerin arkasında, özel alanda gizlice yapma özgürlüğü değil. Kant’ın özgürlük anlayışından söz ediyorum. Dolayısıyla bugün yaşanılan en önemli felsefi gerilim, cep telefonu ve/veya internet koşullarının sağladığı bireysel imkânın önünün açılması durumu ile sözünü ettiğim bu özgürlük anlayışı arasındadır. Ama daha önemlisi, kamusal alanın dışında gizli saklı olarak yapılan bir edimin, bugün, bir özgürlük biçimi olarak görülür hale gelmiş olmasıdır.

…
''Başka Bir Özgürlük’te, iki tür özgürlükten söz ediyor Boym: Birincisi, özgürlük deneyiminin insanın ruhunda, içsel dünyasında olup bittiğini, dolayısıyla irade alanıyla ilgili bir durum olduğunu ileri süren anlayış. İkincisi ise özgürlük deneyimini, kamu sahnesindeki eylemde ortaya çıkan ve ortak bir dünyanın korunması anlayışına dayalı özgürlük. İlk anlayışa göre özgürlük; potansiyelleri gerçekleştirmeye değil, onları açığa çıkarmaya ve çoğaltmaya ilişkindir. Özgürlük, içsel alanda gerçekleşen, ruh halinin bir devinimidir. Boym’a göre ise özgürlük deneyimi bir maceraya benzer; yeni sınırları yoklayıp keşfeder ve böylece ''hayatı zamansal sınırların eşiğinin ötesine iter’. Boym’a göre, “Başka bir özgürlük arayışı, her zaman özgürlüğün özünde olan başkalığın aranmasıdır.''

Ancak çağdaş çok kutuplu dünyada unutulmaması gereken bir durum söz konusudur: ''İktidarlar, uluslararası arenada uzlaşım düzleminde yer alacaklardır’, muhaliflik ise yerel bir nitelik taşıyabilir. Dikkat çekici bir örnek veriyor Boym: “Mayıs 1968’de Prag’ın sloganı ''özgürlük’ iken, Paris’in sloganı ''devrim’ idi. Bu durumda sorumuz şu: Muhaliflikteki bu yerelliği aşmak nasıl mümkündür?''

440 s.

İstanbul 2016